Waarom geen menstruatieverlof?

Menstruatiepijn, het meest voorkomende gynaecologische probleem voor vrouwen van alle leeftijden en achtergronden. Het tast de levenskwaliteit van meisjes en vrouwen sterk aan. Het dwingt hen vaak om hun activiteiten, waaronder ook hun job, te beperken. Dat heeft gevolgen voor de portefeuille. Wat als ze op die lastigste dagen thuis zouden kunnen blijven, zonder loonverlies?

Elke maand heeft de zeventienjarige Tessa gedurende twee à drie dagen vreselijke buikpijn. Zoals negen op de tien vrouwen heeft ze last van menstruatiepijn. Het begon op haar twaalfde, toen ze voor het eerst begon te menstrueren. In de loop der jaren werd het een echt probleem.

“Op een dag zat ik op school en werd het zo ondraaglijk dat ik de klas moest verlaten”, zegt de tiener. “Op weg naar het toilet viel ik flauw op de trap. De opvoeder moest mijn ouders bellen om me te komen halen.” Zo heeft Tessa al verschillende ervaringen gehad. “Soms kan ik niet eens naar school”, zegt ze. “Ik ben verlamd door de pijn, en daardoor loop ik natuurlijk achter op school.” Tessa heeft verschillende specialisten geraadpleegd. “Ik heb zes verschillende anticonceptiepillen geprobeerd”, zegt ze. “Elke keer met een iets hogere hormoondosis. En ook de bijwerkingen natuurlijk: haaruitval, gezwollen buik en enkels, migraine, ... Tot nu toe heeft niets gewerkt.” Pijnlijke menstruatie wordt in medisch jargon “dysmenorroe” genoemd. De pijnklachten voel je meestal in je onderbuik of rug en beginnen direct na of iets voor het begin van de menstruatie. De intensiteit varieert van vrouw tot vrouw, van eenvoudig ongemak tot verlammende krampen. Maar waar komt die pijn vandaan?

“Nee, het is niet normaal dat je lijdt omdat je een vrouw bent!”

Menstruatiepijn wordt veroorzaakt door het samentrekken van de baarmoeder. Als de eicel niet bevrucht is, stoppen de eierstokken met de productie van oestrogeen en progesteron, de twee vrouwelijke geslachtshormonen. Dat zorgt voor samentrekkingen van de baarmoeder, waardoor het baarmoederslijmvlies en het bloed worden uitgedreven. Het baarmoederslijmvlies scheidt ook prostaglandinen (hormoonachtige stof) af, die eveneens werken op de baarmoedercontracties. Bij sommige vrouwen is er een overproductie van prostaglandinen. De baarmoeder trekt dan sterker samen en ... daar is de pijn. Dit is de belangrijkste oorzaak van menstruatiepijn. Prostaglandinen werken ook op andere spieren dan enkel de baarmoeder. Daarvan komt de misselijkheid, braken, hoofdpijn, enz.

Voor sommige meisjes en vrouwen is het ingewikkelder. Maatschappelijk werkster Melissa (33) lijdt aan endometriose (zie kader). Sinds haar veertiende is haar menstruatie pijnlijk. “Mensen zeiden altijd: ‘Het is normaal dat je pijn hebt, je bent een vrouw.’ Maar dit is toch niet normaal? We moeten echt stoppen met dat aan vrouwen te zeggen.” Om de pijn te verlichten kreeg de jonge vrouw een pil voorgeschreven die haar menstruatie volledig deed verdwijnen. “Maar dat camoufleerde het probleem alleen maar”, zegt ze. “Toen ik stopte om een kind te krijgen, kwam de ziekte met volle kracht terug. In totaal ben ik op 16 maanden 18 keer in het ziekenhuis opgenomen. Ik moest zelfs om medische redenen parttime gaan werken.” Ondanks verschillende behandelingen en operaties moet Melissa nog steeds elke maand naar de dokter. “Soms heb ik het gevoel dat ik moet smeken om een ziektebriefje voor twee of drie dagen”, betreurt ze. “Mijn dokter is nochtans een vrouw. Ze is op de hoogte van mijn ziekte.”

Endometriose in vijf punten

1. Wordt gekenmerkt door de ontwikkeling van baarmoederslijmvlies buiten de baarmoeder.
2. Treft bijna één op de tien vrouwen of meisjes van vruchtbare leeftijd, of 190 miljoen mensen wereldwijd.
3. Veroorzaakt onder andere hevige pijn, vooral tijdens de menstruatie.
4. Er bestaat momenteel geen remedie. Behandelingen zijn gericht op het verlichten van de symptomen.
5. De symptomen worden nog te vaak gebagatelliseerd en vrouwen gestigmatiseerd, omdat de ziekte niet goed bekend is bij het grote publiek en zelfs bij professionals.

“Vaak kan ik op de eerste dag van mijn menstruatie niet uit bed komen”, zegt Melanie (37), animator in een museum. Al sinds haar tienerjaren lijdt ze aan endometriose. “Mijn bloeddruk daalt, mijn zicht wordt wazig. Om naar het toilet te gaan moet ik voort schuiven op mijn achterste. Werken is dus gewoon onmogelijk.” Maar haar directie luistert niet. “Op een dag ging ik een rondleiding geven”, herinnert ze zich. “Maar ik had zoveel pijn. Ik diende voor die dag een ziektebriefje in en mijn werkgever stuurde de controlearts op me af! Omdat die meneer menstruatiepijn geen geldige reden voor afwezigheid vond, kreeg ik mijn gegarandeerd loon niet. Ik was mijn hele loon voor die dag kwijt.”

Menstruatieverlof: landen die het geprobeerd hebben

Soms komen pijnlijke maandstonden voor door een medische aandoening. Maar vanwaar ze ook komen, ze hebben ernstige gevolgen voor het beroepsleven van vrouwen. In 2021 ondervroegen onderzoekers meer dan 32.000 Nederlandse vrouwen tussen 15 en 45 jaar. Bijna 14% van de respondenten zei dat ze ooit werk of school hadden gemist tijdens hun menstruatie. Bijna 3,5% zei dat dat bijna elke maand gebeurde. Menstruatiepijn leidt tot een verlies van 600 miljoen tot 2 miljard werkuren in de VS en ongeveer 230.000 werkdagen in Zweden. Wat gebeurt er als je arts je geen ziektebriefje wil geven? Of als je het je niet kan veroorloven om naar de dokter te gaan? Of als je werkgever je ziektebriefje weigert? In alle gevallen is er sprake van loonverlies. Sommige landen hebben een oplossing voor dit probleem gevonden: menstruatieverlof.

Menstruatieverlof in België?
Opinie van Maartje De Vries, voorzitter van Marianne

Eén op de tien Belgische vrouwen lijdt aan pijnlijke maandstonden die het normale functioneren belemmeren. Toch is menstruatie zelden onderwerp van gesprek. Nog te weinig vrouwen kennen hun eigen lichaam en cyclus voldoende. Vandaag denken we nog te vaak dat pijn bij maandstonden normaal is en dus “vermannen” vrouwen zich. Ze gaan met pijn naar school of naar het werk, desnoods met pijnstillers. Of ze kloppen aan bij de huisarts, die al dan niet een attest geeft voor één of meerdere dagen rust.
Hoewel pijnlijke maandstonden geen alleenstaand feit zijn, staat elke vrouw er alleen voor. Marianne vindt het belangrijk om het taboe te doorbreken en vrouwen collectief te versterken. Menstruatieverlof is daarom een interessante piste om te onderzoeken. Spanje zette als eerste Europese land de stap. Net als Spaans minister van Gelijkheid Irène Montero zien we in menstruatieverlof een opportuniteit om in te zetten op meer bewustwording rond pijnlijke menstruatie en het doorbreken van het idee dat pijnlijke maandstonden normaal zijn.
Menstruatieverlof kan vrouwen versterken omdat het zorgt voor een erkenning van de belemmerende impact van pijnlijke maandstonden. Zo zijn vrouwen niet meer afhankelijk van de goodwill of het begrip van een arts of werkgever.

In 2022 werd Spanje het eerste Europese land dat het invoerde. Hoe werkt het? Een medisch attest voor een jaar geeft aan dat je pijnlijke maandstonden hebt. Dat geeft je recht op drie dagen ziekteverlof per maand, betaald door de sociale zekerheid. Dat aantal kan opgetrokken worden tot vijf wanneer je maandstonden erg pijnlijk zijn, maar dan moet je telkens een bijkomend medisch attest voorleggen. In een krachtige toespraak zei Irene Montero, de Spaanse minister van Gelijkheid (van de linkse partij Podemos): “We zullen niet meer met pijn naar ons werk gaan, we zullen ons niet meer vol moeten pompen met medicijnen voor we gaan werken of moeten verbergen dat we op sommige dagen eigenlijk niet kunnen werken vanwege de pijn. […] Wij zijn het eerste Europese land dat wettelijk erkent dat menstruatie een onderdeel is van de seksuele en reproductieve rechten van vrouwen. […] De boodschap is heel duidelijk: menstruatie zal niet langer een taboe zijn.”

Mijn werkgever stuurde een controlearts voor één dag afwezigheid. Ik was mijn loon voor die dag kwijt

In Japan bestaat een dergelijke bepaling al meer dan 75 jaar. In 1947 nam de Japanse wetgever het in de Arbeidswet op in de volgende bewoordingen: “Wanneer een vrouw die last heeft van een pijnlijke menstruatiecyclus vrij wil hebben, moet de werkgever haar verzoek respecteren.” Ongeacht welk type arbeidscontract ze hebben, kunnen vrouwen enkele uren tot enkele dagen zonder tijdslimiet afwezig zijn van het werk. Bedrijven kunnen een werkneemster niet dwingen te werken als zij vraagt om menstruatieverlof.

In Taiwan mogen vrouwelijke werknemers één dag menstruatieverlof per maand opnemen, in totaal drie dagen per jaar. Die worden, net als ziekteverlof, als halve dagen betaald. Zambia is het eerste Afrikaanse land dat deze regeling heeft ingevoerd. Sinds 2015 staat een wet toe dat vrouwen een extra vrije dag per maand opnemen, zonder kennisgeving of medisch attest, in geval van een pijnlijke menstruatie.