Vijf keer goud voor sociale vooruitgang op de Olympische Spelen

De geschiedenis van de Olympische Spelen staat bol van sportieve maar ook sociale overwinningen. Ter gelegenheid van de Spelen in Parijs dit jaar kijken we naar vijf atleten of teams die zich onderscheidden door hun vechtlust, hun solidariteit en hun strijd voor meer sociale rechtvaardigheid in de sport en de samenleving.

1900: Dankzij Alice Milliat veroveren vrouwen de vlam

Tot 1900 zijn de Olympische Spelen uitsluitend voorbehouden aan mannen. Dat jaar verwelkomt Parijs de eerste vrouwelijke atleten: voor tennis, golf, zeilen en croquet. De bakens voor een nieuw tijdperk zijn uitgezet. Maar de deelname van vrouwen blijft erg beperkt.

In 1919 vraagt de Franse zwemster, roeister en hockeyspeelster Alice Milliat (1884-1957) het Internationaal Olympisch Comité (IOC) om de volgende Olympische Spelen uit te breiden met atletiekwedstrijden voor vrouwen. Maar ze krijgt nul op het rekest. Geconfronteerd met de hardnekkige uitsluiting van vrouwen in veel Olympische disciplines, richt Milliat in 1921 de Internationale Sportfederatie voor Vrouwen op. Door vanaf 1922 de Wereldspelen voor Vrouwen te organiseren, oefent ze druk uit op het IOC, dat er uiteindelijk in 1928 mee instemt om atletiekwedstrijden voor vrouwen te introduceren op de Spelen van Amsterdam.

De strijd van Milliat maakte de weg vrij voor veel vrouwelijke atleten, zoals de Mexicaanse atletiekkampioene Enriqueta Basilio, de eerste vrouw die het Olympisch vuur aanstak op de Spelen van Mexico in 1968.

1936: Jesse Owens, vier gouden medailles tegen Nazi-Duitsland

In 1936 worden de Olympische Spelen gehouden in Berlijn, in het Derde Rijk van Adolf Hitler. De nazi’s gebruiken de Olympische Spelen als uithangbord om de “superioriteit van het Arische ras” te promoten.

Maar Jesse Owens (1913-1980), een Afro-Amerikaans atleet, schrijft er geschiedenis van een heel andere orde. In een stadion vol nazi-vlaggen wint hij met adembenemende elegantie en snelheid vier gouden medailles (100m, 200m, 4 × 100m estafette en verspringen), waarmee hij Hitlers racistische propaganda radicaal dwarsboomt.

Bij zijn terugkeer in de Verenigde Staten, een land in de greep van rassensegregatie, wordt hij door zijn medeburgers onthaald als een held, maar een ontvangst in het Witte Huis door de toenmalige Amerikaanse president Franklin Roosevelt is hem niet gegund. Die wil niet het risico lopen om een paar maanden later niet herkozen te worden. Pas in 1955 krijgt Owens erkenning als hij door president Dwight Eisenhower wordt benoemd tot “VS-ambassadeur” voor de hele wereld.

1950: Het roeiteam van Washington, een grote overwinning op privileges

Eind jaren 1950 was roeien in de Verenigde Staten een sport die voorbehouden was aan elite-instellingen en bevoorrechte kringen. Maar dankzij het team van de Universiteit van Washington waait er een nieuwe wind over die sporttak. Het bestaat overwegend uit studenten uit de arbeidersklasse.

Maandenlang trainen ze zeer gedisciplineerd, de meesten hebben geen ervaring met wedstrijdroeien. Hun inspanningen werpen vruchten af. Ondanks beperkte middelen en moeilijke trainingsomstandigheden wint het team van Washington de Amerikaanse kwalificatiewedstrijden en vertegenwoordigt het de Verenigde Staten op de Olympische Spelen in Rome in 1960. Gezien hun gebrek aan ervaring en financiële steun – in vergelijking met andere, meer gevestigde teams – is hun aanwezigheid op de Spelen op zich al een prestatie.

Tegenover geduchte, goed voorbereide en royaal gefinancierde tegenstanders winnen de studenten uit Washington tegen alle verwachtingen in de gouden medaille, waarmee ze laten zien dat doorzettingsvermogen en teamspirit kunnen zegevieren over privileges. Het boek The Boys in the Boat van Daniel James Brown is het relaas van hun ongelooflijke reis van de Universiteit van Washington naar hun Olympische triomf.

1986: Teofilo Stevenson, revolutionair Cubaans bokskampioen

Tussen 1972 en 1986 was hij drie keer Olympisch kampioen en drie keer wereldkampioen bij de amateurs in de categorie zwaargewichten. Teofilio Stevenson (1952-2012) wordt nog altijd beschouwd als een van de beste boksers aller tijden. Hij wordt geboren in Cuba en begint op 14-jarige leeftijd met boksen. Dankzij zijn unieke vechtstijl en kracht wordt hij al snel wereldberoemd en wint hij drie gouden medailles op rij op de Olympische Spelen – in 1972 in München, in 1976 in Montreal en in 1980 in Moskou.

Ondanks een aanbod van miljoenen dollars om het op te nemen tegen Mohamed Ali, weigert hij naar de Verenigde Staten te emigreren om beroepsbokser te worden. Als fervent verdediger van de Cubaanse revolutie en van de amateursport hekelt hij de commercialisering van westerse sporters in de kapitalistische wereld. Tot op de dag van vandaag blijft hij een bron van inspiratie voor amateursporters over de hele wereld.

2016: Het Olympisch Vluchtelingenteam, atleten die vluchtten voor oorlog

Ze zijn met tien. Ze komen uit Syrië, Ethiopië, Zuid-Soedan en de DRC. Deze atleten, die in vaak precaire omstandigheden trainden, konden zich vanwege hun statuut niet bij een nationaal team aansluiten. Op de Olympische Spelen van 2016 in Rio vormen ze het eerste Olympische Vluchtelingenteam. Tijdens de openingsceremonie krijgen ze een staande ovatie.

Het initiatief, dat werd gelanceerd door het Internationaal Olympisch Comité, vestigt de aandacht op de wereldwijde vluchtelingencrisis. Door middel van beurzen geeft het atleten die hun thuisland ontvluchtten voor oorlog en vervolging de kans om deel te nemen aan de Spelen.

Op de Olympische Spelen van Tokyo 2020 kwamen er nieuwe gevluchte atleten bij. Dit jaar nemen in Parijs tientallen deelnemers uit 12 landen het tegen elkaar op in 12 verschillende sporten. Ze dragen een krachtige boodschap uit: sport reikt verder dan competitie, het is een manier om mensen samen te brengen, barrières te doorbreken en te hopen op een betere toekomst.