Denis Robert onthulde Clearstream-schandaal: “Belastingontduiking is een misdaad tegen de mensheid”

Clearstream. Heldere stroom. Een poëtische naam, maar erachter schuilt een van de grootste financiële schandalen van de jongste twintig jaar. Een verhaal van bankrekeningen in Luxemburg. Waar hebben we dat nog gehoord…? Solidair sprak met Denis Robert, de Franse journalist die de zaak-Clearstream aan het licht bracht.

“ Het is zwaar, maar het zit er bijna op. Straks kan ik bij mij thuis in Metz gaan uitrusten.” Denis Robert ziet er erg vermoeid uit als we hem ontmoeten in een Brussels hotel. De Franse journalist zit in de laatste dagen van een drukke promotour voor L’Enquête, de pas uitgebrachte film – een politieke thriller – waarin Robert het hoofdpersonage is en die momenteel heel wat stof doet opwaaien in Frankrijk en Franstalig België.  

De film handelt over het onderzoek dat Denis Robert een vijftiental jaar geleden voerde naar financiële malversaties rond de Luxemburgse financiële instelling Clearstream. Clearstream is een zogenaamd clearinghuis, een financiële instelling die optreedt als tussenpersoon tussen koper en verkoper. Een wettelijke organisatie, die wordt gebruikt door alle grootbanken van de wereld om ondergrondse transacties af te sluiten. In februari 2001 bracht Denis Robert samen met Ernest Backes (een ex-topman van Cedel, de voorloper van Clearwater) een boek uit, Révélation$, dat een enorm schandaal aan het licht bracht rond Clearwater. De financiële wereld in Luxemburg, Frankrijk en andere Europese landen daverde op zijn grondvesten. De zaak doet ontegensprekelijk denken aan de recente zaken LuxLeaks en SwissLeaks, waaruit bleek dat banken actief helpen om geld te verstoppen voor de fiscus.

Hoe zou u de zaak-Clearstream in enkele woorden samenvatten? 

Denis Robert. Er zijn twee Clearstream-affaires. De eerste is mijn onderzoek. Een moeilijk onderzoek dat ik startte in 1999 en waarover in 2001 een boek en een documentaire verschenen. Daaruit bleek dat in het hart van Europa, met bescherming van Luxemburg, een internationaal clearinghuis actief is. Dat is een soort van rangeerstation waarlangs internationale financiële transacties passeren. Het is aanwezig in meer dan 110 landen, waarvan 42 belastingparadijzen. Uit het onderzoek blijkt dat dat clearinghuis een dubbele bodem heeft. Het traceert transacties, maar het zorgt er ook voor dat kapitaal verborgen kan blijven en dat het versluisd kan worden naar belastingparadijzen. Dat is de essentie van de Clearstream-zaak. 

In de nasleep van die zaak kwam er nog een tweede affaire. Dat was een Franse politieke affaire met maffia-allures, en ze werd eveneens Clearstream genoemd.1 Het ging om een regelrechte oorlog tussen Nicolas Sarkozy (ex-president van Frankrijk, n.v.d.r.) en Dominique de Villepin (ex-premier van Frankrijk, n.v.d.r.) om aan de macht te komen. Aan mijn werk en mijn lijsten werden valse namen toegevoegd. Het was een politieke afrekening, die niets te maken heeft met mijn onderzoek.  

Ziet u een verband tussen Clearstream en meer recente zaken als LuxLeaks en SwissLeaks? 

Denis Robert. Natuurlijk. HSBC (de Zwitserse bank die centraal staat in de SwissLeaks-affaire, n.v.d.r.) maakt tot op de dag van vandaag gebruik van de diensten van Clearstream. Clearstream is een tussenstation waarmee banken transacties en stortingen doen en waar ze aandelen mee verhandelen. Er is een mechanisch verband tussen Clearstream en de banken, maar er is zeker ook een verband tussen de zaak die ik aan het licht bracht en de zaken die nu boven water komen. 

Het is natuurlijk gemakkelijk gezegd, hè: “We gaan het kapitalisme reguleren.” Maar begint men niet beter met die clearinghuizen te controleren? Dat is belangrijker dan belastingparadijzen te bestrijden, want zo raak je aan de motor van het hele systeem. Maar daar willen de banken niet van horen, omdat je hen dan in de kern van hun business raakt. 

Ik hoorde u zeggen dat Clearstream ooit een prijs uitreikte aan de Belgische ex-premier Guy Verhofstadt. Welke prijs was dat? 

Denis Robert. Destijds vroegen twee Belgische senatoren dat er in de Senaat een onderzoekscommissie zou worden opgericht naar Clearstream. Wel, toenmalig eerste minister Guy Verhofstadt was degene die zich daartegen heeft verzet. Net zoals hij zich vandaag trouwens verzet tegen een onderzoekscommissie over LuxLeaks. 

In het openbaar legt hij wel allerlei mooie verklaringen af, maar je kunt je toch afvragen wiens belangen hij dient… Verhofstadt heeft het bankenstelsel altijd verdedigd. 

Na zijn weigering om een onderzoekscommissie op te richten, kreeg hij van Clearstream de “Vision for Europe Award” voor zijn verdiensten. In Luxemburg is Verhofstadt een echte vedette geworden. Nochtans is het een schande wat hij gedaan heeft. En wat hij nog steeds doet.

U noemt belastingontduiking een misdaad tegen de mensheid. Is dat niet wat sterk?

Denis Robert. Ik zal je een voorbeeld geven. Ken je Daewoo? Dat is een Zuid-Koreaanse onderneming die actief is in verschillende sectoren. Wel, in het Franse departement Lotharingen pikt Daewoo gewoon geld van de regionale overheid. Weet je, Daewoo maakt van haar fabrieken zogenaamde schroevendraaierfabrieken: ze worden ergens neergepoot en vier jaar later ontmanteld om ze elders opnieuw op te bouwen, waar er meer subsidies te vangen zijn. Op die manier worden landen geplunderd. Ik noem dat een misdaad tegen de mensheid, omdat die manier van werken werkloosheid en armoede creëert. 

Daewoo had zeventien of achttien rekeningen in Luxemburg, bij Clearstream. Dat hangt allemaal samen. 

Ik stel mij dan ook de vraag: hoe is het mogelijk dat rijke landen, zoals de onze, toch zoveel armoede voortbrengen? Maar dat, dat gaat er nog niet in bij de publieke opinie. We zijn onder de indruk van de gruwelijke beelden van Islamitische Staat dat mensen onthoofdt, we leven in een spektakelmaatschappij, maar we vergeten een deel van de essentie. Als Islamitische Staat of andere terroristische groepen kunnen bestaan en vat hebben op de kwetsbare geesten van sommige mensen, is dat ook omdat we ons in een maatschappij bevinden waarin het kapitalisme, en ook het Europese beleid, erin geslaagd is de wereld te maken zoals hij is. 

Ik liep eens door de straten van Metz en zag een dakloze op een bank zitten. Zijn hoofd hing scheef. De man was dood, gestorven van de kou. Het is een beeld dat mij nooit meer loslaat. Ik zei bij mezelf: “Verdomme, waarom is die man gestorven?” Er is een hele keten van verantwoordelijkheden. Ergens in een kantoorgebouw in Zürich zitten mensen, in dienst van een of ander hefboomfonds, hele dagen op hun computerklavier te tikken. Eén muisklik van die mensen zet een hele serie gebeurtenissen in gang, waaronder uiteindelijk de dood van die dakloze.

U hebt uw onderzoek ook verwerkt in een stripverhaal. Daarin zegt een van de personages: “Zwart geld is nuttig voor het systeem, omdat het de val van het kapitalisme uitstelt.” 

Denis Robert. Er is een sprekend voorbeeld. Als je op het internet de woorden “UN”, “drugs”, “cocaïne” en “subprimes” intikt, kom je uit bij een rapport van de Verenigde Naties dat aantoont hoe het Amerikaanse bankenstelsel gered werd door het geld van de Colombiaanse drugkartels van Medellín. De VN verklaart dat het hele systeem zou zijn ingestort mocht het druggeld de banken niet gered hebben tijdens de rommelkredietencrisis. De banken in kwestie hebben een belachelijk lage boete gekregen in verhouding tot het druggeld dat in het systeem is gepompt. 

L’Enquête toont een journalist die het opneemt tegen multinationals. De politici komen niet echt aan bod. Nochtans zouden zij in dergelijke zaken een belangrijk rol moeten spelen, niet? 

Denis Robert. De enige manier om dergelijke problemen te regelen is via Europa. Ik ben een overtuigd Europeaan en helemaal geen voorstander van nationale soevereiniteit. Het probleem is dat Europa door mensen als Jean-Claude Juncker (voorzitter van de Europese Commissie en ex-premier van Luxemburg, n.v.d.r.) en Verhofstadt – maar ook door socialisten die buigen voor de banken – de Europese geest aan het doden is. Bovendien rukt het populisme zowat overal op. Ik heb linkse vrienden die verkozen geraakt zijn in het Europees Parlement. Zes maanden na hun verkiezing is hun verstand verschrompeld, zijn ze opgeslokt door de machine… 

U bent vooral bekend om uw werk rond financiële schandalen, maar daarnaast doet u nog veel andere dingen. Is dat niet frustrerend? 

Denis Robert. Ik had een beter leven voor Clearstream dan erna. Ik heb acht romans geschreven. Daardoor had ik een inkomen. Van Le bonheur (een erotisch boek, n.v.d.r.) zijn 200.000 exemplaren verkocht, van Révélation$ 30.000. Ik heb Le bonheur in drie maanden geschreven. Révélation$ in drie jaar. 

Ten tijde van de zaak-Clearstream heb ik een boek over voetbal geschreven: Le milieu du terrain. Ik schreef ook een sciencefictionnovelle, Dunk, en een dik boek, Une ville, dat een groot succes werd. 

Maar ja, iedereen spreekt mij aan over Clearstream. Dat is op zich niet erg, want het is een belangrijke zaak. En de zaak die ik verdedig, is rechtvaardig en ik zal tot op het uiterste gaan om ze te verdedigen. 

In de film zegt uw personage: “Zie je me al een boek schrijven over voetbal?” U hebt dat nochtans gedaan… 

Denis Robert. Klopt. Aanvankelijk was het een essay over transfers van voetbalspelers. Mijn idee bestond erin dat voetbal een laboratorium van het liberalisme is. In het voetbal gelden de wetten van de jungle. Sportjournalisten beschrijven het voetbal meestal niet van binnenuit. Ik ken een voetbalmakelaar die me het wereldje van binnenuit leerde kennen. Zo kreeg ik inzicht in de manier waarop spelers in Engeland verkocht worden. Ik ben daarover een essay beginnen te schrijven, maar ik dacht bij mezelf: “Dit gaat mij vijftig rechtszaken opleveren.” (lacht) Ik heb het essay dan maar herschreven als een roman. 

U bent afkomstig uit Lotharingen, een regio met veel staalindustrie. Een sector die in crisis is, maar die wel een lange strijdtraditie heeft. Heeft dat uw karakter gevormd? 

Denis Robert. Ongetwijfeld. De eerste artikels die ik schreef voor Libération, in 1982 was dat, gingen over arbeidersbetogingen. De titel van mijn eerste artikel was “Mijn nacht bij de staalarbeiders”. Ik heb de kracht van een arbeidersbetoging gezien, de solidariteit tussen de mensen. En dat is daar nu gedaan. 

Ik ben niet nostalgisch, maar als je ziet hoeveel mensen vandaag op het extreemrechtse Front National stemmen… Verschrikkelijk. Dat maakt me het meest droevig. Door wat men het “politiek realisme” noemt (Robert verwijst naar linkse politici die hun principes lieten varen voor deelname aan de macht, n.v.d.r.) zijn we onze dromen kwijtgeraakt. Enfin, gelukkig niet iedereen. Ik heb vorig jaar een documentaire gemaakt over een fabrieksbezetting. Die duurde 48 maanden, de langste bezetting ooit. Die strijd heeft de staalarbeiders echt geholpen te leven.

Toen u na de avant-première van de film even het woord nam, zei u: “Ik heb mijn werk gedaan, nu is het aan jullie.” Wat wou u daarmee zeggen? 

Denis Robert. Ik heb tien jaar van mijn leven gewijd aan Clearstream. Als ik zeg “nu is het aan jullie om jullie werk te doen”, is dat een oproep aan de kijkers om na te denken, om verder te kijken dan wat de media hen vertellen. Het is ook een oproep aan journalisten: doe onderzoek naar Clearstream, ga na of wat ik zeg juist of fout is, val ze lastig. De bankierswereld valt ons dagelijks genoeg lastig, dus journalisten mogen hen best vragen stellen. Ik ben zeker van wat ik zeg. Vanuit de financiële wereld heb ik trouwens nooit echt antwoord gekregen op mijn vragen. Het is misschien aan anderen om ze te stellen.

1 De naam van Nicolas Sarkozy werd valselijk toegevoegd aan de lijst die Denis Robert had opgesteld van personen die via Clearstream belastingen ontduiken. Sarkozy werd daarover aangevallen door Dominique de Villepin, zijn belangrijkste tegenstander binnen de UMP voor de presidentsverkiezingen van 2007. De twee begonnen een strijd op leven en dood, waar Nicolas Sarkozy als winnaar uit kwam.