Britse advocaat John Hendy over beperking stakingsrecht: “De 6,5 miljoen Britse vakbondsleden kunnen het verschil maken”

Toen de Britse premier Margaret Thatcher in de jaren 80 de strijd aanbond met de mijnwerkers en hun vakbonden, stond advocaat John Hendy aan hun kant. Hij maakte van dichtbij mee hoe het stakingsrecht werd afgebroken en hoe de vakbonden gekortwiekt werden. Zijn ervaring toont ons welke gevolgen het beleid van de rechtse regering in ons land kan hebben.

Toen Thatcher besliste de mijnen te sluiten was u een jonge advocaat nog. Was het voor u evident om als jonge advocaat de kant te kiezen van de mijnwerkers? 

John Hendy. Het was het werk dat ik altijd wilde doen. Deze tak van de advocatuur was eigenlijk de enige die mij interesseerde. De strijd van de arbeiders had mij altijd geïntrigeerd. Handelscontracten tussen multinationals regelen, daar had ik echt geen zin in.

In België werken advocaten veelal voor de meer gegoeden in de maatschappij…

John Hendy. Dat is in Groot-Brittannië niet anders, hoor. Maar er zijn ook advocaten die liever de kant kiezen van mensen die op een of andere manier onderdrukt worden.

Steeds meer advocaten en juristen zijn boos over het feit dat de toegang tot het gerecht moeilijker wordt gemaakt voor de armsten. Paradoxaal genoeg zorgt dat ervoor dat meer advocaten hun kant kiezen. Heel wat advocaten werken soms zelfs gratis.

U was, zoals gezegd, erg actief in de strijd van de mijnwerkers tegen de mijnsluitingen in de jaren 80. Hoe zou u die strijd uitleggen aan de jongeren van vandaag?

John Hendy. De omvang van de strijd was enorm. Het ging om 140.000 mijnwerkers die een jaar lang staakten. Miljoenen mensen waren erbij betrokken. Al hun gezinnen, maar ook hun ouders, ooms, tantes, neven, nichten… Gigantisch veel mensen die bereid waren lang te vechten. Het hele land werd meegezogen in die strijd.

Het is wellicht de grootste strijd in de geschiedenis van de Britse arbeidersbeweging. En toen al was het duidelijk dat de uitkomst  ervan bepalend zou zijn voor de richting die de Britse samenleving zou uitgaan. Als Thatcher won, zou dat de overwinning van het neoliberalisme zijn. Terwijl, als de mijnwerkers hadden gewonnen, dan zou het compromis van de welvaartsstaat bestendigd geweest zijn.  

De overwinning op de mijnwerkers was een sleutelmoment voor de invoering van het neoliberalisme. Thatcher pakte de grootste en sterkste vakbond aan en vernietigde die volledig, daarna sloot ze ongeveer alle steenkoolmijnen.

Voor Thatcher was het symbolisch. Ze moest deze strijd winnen om de rest van haar beleid erdoor te krijgen.

Waarom was dat voor haar zo belangrijk?

John Hendy. Het neoliberalisme wil een volledig “vrije” arbeidsmarkt. In de ogen van neoliberalen verstoren vakbonden en collectieve onderhandelingen die arbeidsmarkt volledig. Dus moesten die van de kaart geveegd worden. Dat gaf Thatcher de mogelijkheid om de loonkost en de levensstandaard van de mensen naar beneden te halen.

Het is een belangrijk deel van de neoliberale ideologie. Voor Thatcher was het essentieel de naoorlogse welvaartsstaat en het idee van solidariteit onderuit te halen. De mijnbouw was  een genationaliseerde industrie, iets wat Thatcher haatte, dus deze sector moest eerst gebroken worden. Daarna werden ook andere publieke industrieën vernietigd.

Op welke manier ging ze te werk?

John Hendy. Alle middelen die de staat had, werden ingezet. De politie werd bijvoorbeeld tijdelijk nationaal georganiseerd, zodat ze meer slagkracht had. Zo konden ze stakers die mijnwerkers in andere graafschappen wilden bijstaan, tegenhouden. De regering zette ook het leger, de veiligheidsdiensten en de inlichtingendiensten in.

Thatcher kocht in het buitenland steenkool om de staking te breken. De havens werden heringericht, zodat steenkool kon worden ingevoerd uit Polen en Colombia.

De hele economische kracht van de staat werd gemobiliseerd. Mocht het een private werkgever geweest zijn, dan zou de staking na een maand afgelopen geweest zijn. Geen private werkgever had zo’n staking kunnen overleven.

Ook de inlichtingendiensten werden ingeschakeld, zegt u.

John Hendy. Klassiek is dat telefoongesprekken werden afgeluisterd. Dat zijn tegenwoordig courante praktijken. Maar de veiligheidsdiensten hadden ook een spion op het hoofdkantoor van de nationale mijnwerkersvakbond NUM. Een van de topmannen van de vakbond bleek een agent van de geheime dienst MI5 te zijn.

Er werden ook valse beschuldigingen verspreid over vakbondsleider Arthur Scargill. Hij zou zich persoonlijk verrijkt hebben met vakbondsgeld. Dat was compleet uit de lucht gegrepen, wat later ook bewezen werd, maar het was een complot om hem in diskrediet te brengen.

Aan de andere kant was er onder de bevolking een enorme solidariteit met de mijnwerkers.

John Hendy. Absoluut. Vooral in de steden. Er waren dagelijks op alle straathoeken geldinzamelingen om de mijnwerkers te steunen in hun strijd. De vakbonden staken er veel geld in. Er kwam veel geld uit België en andere landen.

Je moet weten dat de mijnwerkers een jaar lang zonder enig inkomen zaten. Er waren gezinnen waar de vader en een of meerdere zonen in de mijnen werkten. Voor die gezinnen was het zeer moeilijk.

Sommige mensen verkochten zelfs hun meubelen om de strijd niet te moeten opgeven! Ze aten op de vloer. Het was letterlijk een kwestie van overleven.

Wat zijn de gevolgen van de jaren onder Thatcher?

John Hendy. Vandaag kennen we in Groot-Brittannië de grootste maatschappelijke ongelijkheid sinds de 19de eeuw. En ongelijkheid draait niet alleen om geld. De financiële ongelijkheid vertaalt zich ook naar andere domeinen: arme mensen hebben een lagere levensverwachting, ze hebben een slechtere gezondheid, een lagere levensstandaard, slechtere huisvesting… Dat is de erfenis van Thatcher.

Het einde van de welvaartsstaat.

John Hendy. Thatcher deed niet alles in één keer, ze brak de welvaartsstaat in stappen af. Onze huidige regering voert de laatste stappen door van wat Thatcher in gang heeft gezet. De vernietiging van de beschaving is dus al dertig jaar aan de gang.

Het systeem van collectieve onderhandelingen werd vernietigd, overheidsbedrijven werden voorgesteld als slecht en inefficiënt, privatisering werd in alle domeinen ingevoerd: gezondheidszorg huisvesting, onderwijs… Alles wat er toe doet voor de mensen. Ze hebben openbare bibliotheken, openbare zwembaden, zelfs speelplaatsen verkocht. Er zijn onnoemelijk veel voorbeelden. Voor de gewone mens is elk aspect van het leven nu slechter dan voor de jaren 80.

De rijken die het land leiden, hebben daar natuurlijk allemaal geen last van, want zij gaan niet naar openbare scholen, zij gaan niet zwemmen in openbare zwembaden, zij ontlenen geen boeken in de bibliotheek… Ze maken zelfs geen gebruik van de openbare gezondheidszorg.

Veel van wat u zegt, zien we vandaag ook gebeuren in ons land. Het is alsof u het over België heeft… De Belgische regering wil nu ook het stakingsrecht beperken. Hoe zit dat in Groot-Brittannië sinds Thatcher?

John Hendy. De beperking van het stakingsrecht is er enorm, natuurlijk. Alvorens een vakbond een staking mag afkondigen, moet er eerst een stemming gehouden worden over de actie. Die stemming moet aangekondigd worden bij de werkgever. De vakbond moet dan laten weten hoeveel werknemers er gaan deelnemen, welke categorieën meedoen en op welke werkplaatsen, en ook telkens om hoeveel werknemers het gaat per werkplaats. Als hier iets niet helemaal in klopt, kan de werkgever een rechterlijk bevel vragen om de actie stop te zetten.

Ik geef een voorbeeld. Een drietal jaar geleden was er een conflict tussen luchtvaartmaatschappij British Airways en het cabinepersoneel. De vakbond kondigde een stemming aan over de staking. Van de circa 15.000 personeelsleden stemden er ongeveer 12.000 voor een staking. Maar onder die mensen die gestemd hadden, waren er ook mensen die zouden afvloeien nog voor de staking zou plaatsvinden. Die hadden wettelijk niet mee mogen stemmen, want ze zouden ook niet mee staken. Wel, die fout heeft ervoor gezorgd dat de staking niet mocht doorgaan.

Er gaan in ons land stemmen op die stakingen tegen het regeringsbeleid aan banden willen leggen.

John Hendy. Politieke stakingen zijn in Groot-Brittannië al verboden. Je mag er enkel staken voor zaken die te maken hebben met arbeidsvoorwaarden of collectieve onderhandelingen, of over de concrete job van een werknemer. Bovendien mag je enkel staken als je een geschil hebt met je eigen werkgever. Dus solidariteitsacties, of solidariteitspiketten zijn niet toegestaan.

De werkgever kan naar de rechter stappen en de rechter ervan overtuigen dat de staking onwettig is. De rechter kan dan een bevel afleveren om de staking te stoppen. Het rechterlijk bevel is dan niet enkel gericht tegen de stakers, maar ook tegen de vakbond. Het verbiedt de vakbond de staking aan te moedigen, te steunen of te financieren. 

Wat zou er gebeuren als de vakbonden zich niks van zo’n rechterlijk bevel aantrokken en doorgingen met de acties?

John Hendy. Dan kunnen individuen gestraft worden of zelfs gevangen worden gezet. Ook de vakbonden kunnen worden beboet. Als de vakbonden de boete niet betalen, dan worden hun bezittingen in beslag genomen. Dat gebeurde bij de mijnstaking.

Er zijn dus een pak manieren om een staking tegen te houden. Tot en met het verbeurd verklaren van de vakbondsgebouwen en zelfs de bezittingen van de vakbondsverantwoordelijken.

Wat zijn de concrete gevolgen van het feit dat het stakingsrecht in Groot-Brittannië zo beperkt is?

John Hendy. Zonder twijfel dat de vakbonden er niet in geslaagd zijn de structuren van de collectieve onderhandelingen te beschermen. En dat ze er dus ook niet in geslaagd zijn de levensomstandigheden van de werkende klasse te beschermen. Het gevolg is dat de levensstandaard er zwaar op achteruit is gegaan. Het reële loon is er sterk verminderd. De werkgelegenheid is onzekerder dan ooit. En het gevolg daarvan is dat de ongelijkheid gegroeid is. De rijken zijn rijker geworden en gewone mensen zijn armer geworden.

Ik ga niet zeggen dat een sterk stakingsrecht dat zomaar zou veranderen, maar het was wel een grote factor.

“Het grote probleem is Labour”

Wat kan de werkende klasse doen om de strijd opnieuw te winnen?

John Hendy. Het grote probleem voor ons is Labour (de sociaaldemocratische partij in Groot-Brittannië, n.v.d.r.). De mensen geloofden in Labour, maar Labour vandaag is niet meer dan een iets bescheidener versie van het neoliberalisme.

Labour heeft niet de wil om de veranderingen van Thatcher terug te draaien. Tony Blair (Brits eerste minister van 1997 tot 2007, n.v.d.r.) aanvaardde de ideologie van Thatcher: concurrentie is goed, ongelijkheid is goed voor de maatschappij… Dat was helemaal het einde van de welvaartsstaat.

Op 7 mei zijn er algemene verkiezingen in Groot-Brittannië…

John Hendy. De mensen zijn zeer gedesillusioneerd. En links van Labour is er geen partij die dat gat kan opvullen. Dat is dus een groot probleem dat niet zal opgelost geraken tegen de komende verkiezing.

In tegenstelling tot België, is er in Groot-Brittannië geen stemplicht. 30 à 40% van de kiezers blijft thuis, en dat zijn niet de rijken, maar gewone mensen. Zij blijven thuis tot ze weer wat hoop hebben… Hoe zei Syriza het weer? “De hoop komt eraan”. En dat klopt. Zodra Syriza dat zei, kwamen onmiddellijk 200.000 mensen op straat in Athene.

Ik hoor nu mensen in Groot-Brittannië zeggen dat de vakbonden een nieuwe partij moeten oprichten, net zoals ze honderd jaar geleden Labour hebben opgericht. Uiteindelijk zijn er 6,5 miljoen Britten die elke week hun lidgeld voor de vakbond betalen. Zij kunnen een enorm verschil maken.

“Vakbonden hebben legitieme rol”

Toen er in december in ons land een algemene staking was, zei de rechtse regering dat de vakbonden ingaan tegen de democratische wil van de bevolking. Wat zou u daarop antwoorden?

John Hendy. Ik zou antwoorden wat het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft gezegd. Dat in een gezonde democratie het maatschappelijke middenveld uit veel lagen bestaat, die vertegenwoordigd moeten zijn. En de vakbonden zijn organisaties die veruit het meeste mensen vertegenwoordigen. Ik wed dat de vakbonden in België veel meer leden hebben dan alle politieke partijen samen. In Groot-Brittannië hebben alle politieke partijen samen 400.000 leden. De Britse vakbonden hebben 6,5 miljoen leden.

De vakbonden hebben dus een legitieme rol in het maatschappelijke debat, want ze vertegenwoordigen miljoenen leden. En ze hebben het recht die rol voluit te spelen.

Een belangrijk element van Thatcher was dat ze de vakbond uitsloot uit het politieke leven.

John Hendy. Vroeger werden de vakbondsleiders uitgenodigd bij de eerste minister om mee te praten over oplossingen en na te denken over de toekomst. Dat contact is volledig verdwenen. Vakbonden worden op geen enkel moment meer mee aan de onderhandelingstafel uitgenodigd. Een instelling als de National Economic Development Council, een orgaan waar overheid, werkgevers en vakbonden samen zaten, werd gewoon afgeschaft.

Ze worden wel nog betrokken bij collectieve onderhandelingen, op de plaatsen waar die nog bestaan. Maar ook dat is dus bijna verdwenen. Nog slechts 20% van de werknemers valt onder collectief onderhandelde overeenkomsten.

Als vakbonden niet meer kunnen instaan voor collectieve onderhandelingen, dan is hun hele bestaansrecht ondergraven.

Dit artikel komt uit het maandblad Solidair van mei 2015. Abonnement.