ACV-voorzitter Marc Leemans over Owen Jones: "Eigenlijk willen wij allemaal samen het establishment destabiliseren"

Op ManiFiesta was de Britse schrijver Owen Jones te gast om de Nederlandse vertaling van zijn boek 'The Establishment' voor te stellen. ACV-voorzitter Marc Leemans gaf er een stevige inleiding bij.

Mensen moeten hun plaats kennen. Punt. Niet iedereen kan bovenaan de ladder staan. Niet iedereen heeft immers dezelfde gaven en talenten. Maar iedereen heeft een rol en een opdracht en die moet elkeen goed uitvoeren. Dat is pure burgerplicht. Anders draait de maatschappij vierkant. En dat wil toch niemand, niet?

We hebben afspraken nodig en regels. En die moeten nageleefd worden. Anders krijgen we chaos. En chaos wil niemand, niet?

Conformisme is een deugd. En gehoorzaamheid evenzeer. Vraag niet wat de natie kan doen voor jou, maar vraag wat jij kan doen voor de natie. En schuld en boete zijn de hoekstenen van ons normatief kader. Rechten kunnen niet zonder plichten.

En dat spreken we allemaal samen af. Elders en vroeger, hier en nu. We houden het simpel. Eén mens, één stem. Dat deden we ooit anders. Enkel een rijke man een stem. En nadien elke man een ongelijke stem. Dan elke man één gelijke stem. En finaal elke man en vrouw één gelijke stem. Daar zijn we nu. En dat is nu perfect, niet?

Eerst was er nochtans vrees:

Gaat die nieuwe bijkomende stem geen verstoring geven? Want veel was toch steeds redelijk goed geregeld. Heeft een labeurende werkmens wel het inzicht van een begoede burger? Zal een vrouw niet te emotioneel stemmen? Het bleek allemaal much ado about nothing. Nee hoor, alles is nu goed geregeld.

Mensen gaan nu om de zoveel jaar stemmen. Kous af. Regering maken. Tweede kous af. Meerderheid in parlement. Beide kousen af. Primauteit van politiek. Een legislatuur van partijdiscipline. De oppositie is daar to oppose. Sometimes you win, sometimes you loose. Dat zijn toch gelijke wapens voor iedereen, niet?

Gelijke wapens? Dat gelooft toch niemand. Want we hebben allen veel ervaringen die het tegenovergestelde bewijzen. In juli zagen we nog een sterke staaltje met de politieke beslechting van de tax shift. Die moest meer fiscale rechtvaardigheid brengen. Met hard labeur en veel vakbondsactie op de agenda gezet. Gedragen door 80% van de bevolking. En uiteindelijk politiek gereduceerd tot hogere btw en accijnzen en tot zware extra besparingen in sociale zekerheid en openbare diensten. Maar misleidend verpakt in wat geschenkpapier over aanpak van fraude en vermogens en wat meer nettoloon voor wie werkt.

De gevestigde macht: what you choose is what you lose

De wil van de kiezer, roept men. Raar, want kiezers kiezen bij ons niet voor een regering, laat staan voor een regeringsbeleid. Die kiezen voor een partijprogramma. Nadien werken de partijen aan een coalitie en aan een regeringsprogramma. En dan vallen we dikwijls in grote verrassingen. What you choose is what you get wordt dan dikwijls what you choose is what you loose. Met verrassingen in alle hoeken van een regeringsverklaring annex beleid. Is dit dan de wil van de kiezer? Of speelt er dan een ander soort macht? Een macht die niet om de zoveel tijd herkozen wordt, de gevestigde macht.

Het is de verdienste van Owen Jones dat hij de mechanismen van de gevestigde macht in Groot-Brittannië, the Establishment, op briljante manier gefileerd heeft. In zijn boek brengt hij een ontluisterend beeld van hoe de gevestigde macht functioneert op velerlei vlakken : in de politiek, in de economie, in thinktanks, in de media, in de politionele macht, in de financiële city, enz. En vooral hoe dat establishment, zonder grote georganiseerde structuren maar wel dodelijk efficiënt, elkaar kruisbestuift, bedient en indien nodig overeind houdt.

Een establishment dat zich via exuberante salarissen, subsidies en privatiseringen van overheidsdiensten zwaar bedient van de staat. Een establishment dat tegelijk weigert bij te dragen tot de duurzame financiering van de staat en de facturen ervan afleidt naar wie zich hieraan niet kan onttrekken. Een establishment dat gemor en onvrede over deze gang van zaken handig en with a little help from our friends afleidt naar de onderkant van de samenleving. Naar gerechtigden op uitkeringen. Naar de “poor” die “undeserving poor” werden. Lees hierover trouwens het excellente ‘Chavs’ van dezelfde auteur. En lees het vooral samen met het actuele, maagkerende, ziekelijke discours over oorlogsvluchtelingen.

There is no alternative

Owen Jones geeft weliswaar een ontluisterende kijk op het Britse establishment. Maar hoeveel parallellen zijn niet te trekken met het functioneren van onze staat en met die van de ganse westerse maatschappij?

De perfecte voedingsbodem voor die gevestigde macht is de vrije markt, die niet wordt beteugeld door bemoeienis van de staat en die niet wordt tegengewerkt door een sterk middenveld, opgefokt met een hoge dosis individualisme en het verkoopargument van performantie en efficiëntie. Value for Tax-payers betekent een teruggedrongen en uitgeklede staat. Zo weinig mogelijk regulering, zoveel mogelijk privatisering en commercialisering. Ook in eigen land hebben we stevige verdedigers van deze ideologie. Meer nog, ze hebben nu ook de politieke macht. Onze Minister van Financiën, die tegenwoordig eigenhandig de Tobintaks blokkeert, is een zelfverklaard adept van Hayek en Friedman. En was daarvoor de perfecte wegbereider van deze ideeën. Eerst als hoofd van een werkgeversdenktank. Daarna als hoofdredacteur van een zeer patronaal magazine.

Via denktanks die zeer wazig zijn over hun financiering maar wel vlot toegang krijgen tot media, …, wordt TINA er stevig in gepompt. There is no alternative. Er is geen alternatief. Niet in Groot-Brittannië. Maar evenmin hier. Zo beschrijft Owen Jones de werkwijze van ‘The Tax Payer Alliance’. Een rechtse club die gaat voor minder belastingen voor bedrijven en vermogenden. Op een zeer perfide manier: zoek voorbeelden en vergroot die uit. Om te illustreren hoe wordt gesmeten met belastinggeld. Om vervolgens te pleiten voor lagere belastingen, want het geld wordt toch maar weggegooid. Enige gelijkenis met ‘De waar voor je geld’-campagne van Voka en het bijbehorende pleidooi voor een lager overheidsbeslag is waarschijnlijk toeval.

Neoliberalisme is voor het establishment en de wegbereiders ervan gewoon gezond boerenverstand. Dat menen ze nog ook echt. Al het andere heeft immers duidelijk gefaald : feodalisme, communisme, socialisme. Al die andere ismen hebben duidelijk ook hun elites en navenante misbruiken van macht. En die worden door het establishment ook in niet mis te verstane woorden in de verf gezet. Het establishment van de neoliberale economie blijft echter meestal buiten schot. Zoals Owen Jones het in zijn nieuwe boek schrijft:

"Het establishment is een kameleon die zich aanpast aan de omstandigheden. Maar er is één kenmerk dat het huidige establishment onderscheidt van vroegere incarnaties en dat is zijn drang naar triomfalisme. Vroeger hielden ernstige bedreigingen de machtigen in bedwang. Maar het huidige establishment heeft blijkbaar geen tegenstanders meer, tenminste niet in enige georganiseerde vorm van betekenis. Politici wijken zelden af van de voorgekauwde lijn. De ooit zo machtige vakbonden worden nu behandeld als outlaws in het politieke eb zelfs in het openbare leven. En economen en academici die de ideologie van het establishment verwerpen, worden door de intellectuele mainstream de deur gewezen."

Hoe sterk kleeft dat niet op wat we het voorbije politiek jaar meemaakten. Met die arrogantie van rechts dat ook bij ons aan de macht is gekomen. En van de drukkingsgroepen die hen op het schild hebben gehesen. Dat triomfalisme. Erger, dat revanchisme. Onze tijd is gekomen. Wij, beleggers, bedrijfsleiders, vermogenden, hebben genoeg afgezien. Onder die vermaledijde marxistische belastingregering van Di Rupo. En onder al die vorige regeringen, die weigerden te zien dat je eerst de koek moet bakken, vooraleer die te verdelen. Uiteraard zonder de vermogenswinst te verdelen. Want die koek van het establishment, die blijft taboe. Daarvoor willen ze zelfs als het moet een polonaise dansen op de Couckenbak.

Ambetante bonden

Wie dat nog het meest vindt zijn, opmerkelijk, de zelfverklaarde anti-establishmentpartijen, radicaalrechts en populistisch rechts. Zogenaamd anti-establishment, zogenaamde krachten van verandering, maar er alles aan doende om het establishment te masseren. En daarom ook maar al te graag de vakbonden op de schop nemend als deel van het establishment. Althans dat anachronistische, ten dode opgeschreven, federaal establishment.

Terwijl ze ons eigenlijk willen inlijven bij hun establishment. Door ons in de rol te duwen van brave huisvakbonden die stil en ongedwongen alles doen voor het welzijn van de bedrijven. Ontroerend hoe bijvoorbeeld de Kamervoorzitter ons wil doen vervellen. Hij is helemaal niet tegen vakbonden. Integendeel. Maar ze moeten weg van de contestatie en volop kiezen voor de coöperatie. Voor maximale bedrijfswinsten. Waarvan uiteindelijk ieder beter wordt. Van een beetje corporatisme gaat niemand dood.

Dat het establishment ons -vakbonden- echt niet lust, dat lees je uitgebreid in het boek van Owen Jones. Maar dat vind je net zo goed bij ons in de herhaalde aanvallen op vakbonden, als uitbetaler van werkloosheidsgeld, als beheerder van sectorale fondsen, als onderhandelaar van cao’s, als adviesverlener, als sociale gesprekspartner… Maar net zo goed in de aanvallen op het stakingsrecht, bij uitstek een daad van -door de vakbond georganiseerd- ultiem werknemersverzet. Of in het gespin over het geld van de vakbond, waarmee men dan eigenlijk de stakerskas viseert.

Gespin waarin woorden altijd zorgvuldig gekozen worden: ‘moderniseren’, ‘vooruitgang’, ‘hervorming’. Allemaal krachten van verandering die vakbonden, enkel uit op het behoud van ‘oude verworven rechten’, wanhopig proberen ‘tegen te houden’. Volgende week volgt er trouwens een Rtbf-reportage over de financiering van de vakbonden. Het is voorlopig nog even lang wachten op de reportage over de financiering van de werkgeversorganisaties. Ook al zijn die -naar eigen zeggen van een partijvoorzitter- “zijn baas”.

Eigenlijk schrikken we nauwelijks van die vernieuwde aanval op de vakbonden. Omdat intussen duidelijk is dat vakbonden een belangrijke sta-in-de-weg zijn voor de ongelijkheid, voor de gespleten en duale samenleving waarop het establishment aanstuurt. Dat zegt zelfs het IMF tegenwoordig. Via die indrukwekkende studie van directeur Florence Jaumotte. In het voorjaar al aangekondigd, maar pas na maanden vrijgegeven, waarin zwart op wit wordt aangetoond dat vakbondsinvloed en ongelijkheid omgekeerd evenredig zijn. Daarom moeten de vakbonden er aan. Omdat er niet zoveel ander barrières meer zijn voor de uitrol van het ultraliberale project van het establishment. Dat besefte Thatcher zeer goed. Reden waarom ze er alles op zette om de vakbonden te verzwakken. Met succes. Reden waarom we hier ook keer op keer met Thatcheriaanse voorstellen worden geconfronteerd. En reden waarom Thatcher voor de Open Vld-voorzitster een icoon is.

Destablishment

Veel van die monsters wisten we tegen te houden. Maar de rechterzijde blijft beuken. En dat vereist permanente staat van waakzaamheid. Omdat we weten -met het Thatcherisme- hoe snel het bergaf kan gaan eens de vakbondsinvloed is gebroken. Dat vertelde Tony Atkinson ons al. Dat beschrijft ook Owen Jones in zijn boek. Er is zo’n prachtige Engelse uitdrukking: trust comes on foot and leaves on horseback. Vertrouwen komt te voet en snelt weg te paard. Met gelijkheid is dat zeer zeker ook zo. Je bouwt dat traag op, maar het kan in zeven haasten wegkwijnen.

Deze samenleving dreigt af te takelen door de ideologie van het establishment. Om de sociale welvaartstaat om te bouwen tot een liberale uitvaartstaat. Om de collectieve diensten van de staat uit te kleden en te verpatsen aan de privé. Om de sociale zekerheid te verlagen tot bijstand met veel plichten en weinig rechten. Om vakbonden te rijgsnoeren en te muilkorven.

Voor ondernemingen en aandeelhouders geldt een omgekeerde aanpak. De subsidies aan ondernemingen liggen hoger dan hun betaalde belastingen. Openbare dienstverlening wordt omwille van zogenaamde concurrentieverstoring alsmaar meer geprivatiseerd. Daarom moeten nu zelfs intercommunales belasting betalen. De belastingen op ondernemingen en vermogenden wegen vederlicht. De directe en indirecte fiscale druk op werkenden is loodzwaar. Ongelijkheid neemt toe, kansen worden minder democratisch verdeeld. Onderwijs verliest aan democratiserende kracht. Rectoren roepen naar meer elitaire selectie. Zelfs onze blinde vrouwe justitia begint het verschil te zien tussen wie voor haar staat.

We gaan daar op een georganiseerde wijze tegenin als vakbond. Als verdediger van rechtvaardigheid, van gelijkheid en van solidariteit. Wij hebben daarbij een dubbele rol. We gaan via overleg tot het uiterste in de realisatie van het haalbare. Maar we zetten tegelijk ook sterk in op vorming, op opiniëring, op maatschappelijke bewustmaking. En in die opdracht zijn we, ondanks de massieve inspanningen van het establishment om de publieke opinie naar zijn hand te zetten, bijzonder blij daarin almaar meer medestanders te hebben. Kijk bijvoorbeeld naar de alliantie met de ontluikende burgerbeweging. De sympathie en steun van kunstenaars, schrijvers, academici.

Eigenlijk willen wij allemaal samen het establishment destabiliseren. Je kan er een mooi woordspel van maken. We aim to d(is)establish. Wij zijn het destablishment, zo je wil, een tegen-macht. Geen macht die alleen maar tegen is. Maar wel een macht die tegengewicht biedt aan een democratisch ongezonde gevestigde macht. Maar we zijn eerst en vooral een “voor-macht”, de vaandeldragers van het anti-TINA, want er is wel degelijk een alternatief. Het vergt alleen een andere politieke keuze.

Wij zouden vrede kunnen nemen met de primauteit van de politiek. Op voorwaarde dat het een politiek is die tot stand komt zonder de schaduw van de gevestigde macht die onzichtbaar aan de touwtjes trekt. Een politiek die tot stand komt vanuit een echte betrokkenheid van alle burgers. Een politiek die buiten de cenakels van het parlement kijkt en zich echt en oprecht interesseert en inzet voor al zijn burgers. Groot en klein. Arm en rijk. Jong en oud. Hardwerkend en veelhebbend.

Owen Jones bracht breed geïllustreerd in kaart hoe het establishment de Britse samenleving destabiliseert. Dit is een wake up call. If it happens over there, it happens also over here.

As Tom Robinson said in the mid 70ties: Politics isn’t party broadcasts and general elections, … it’s everyday life for everyone who hasn’t got a cushy job or rich parents. To stand aside is to take sides. I call it standing up for your rights. And if we fail, if we all get swallowed up by big business before we achieve a thing, then we’ll have to face the scorn of tomorrow’s generation. But we’re gonna have a good try.

Mister Jones, glad we are in it together.