70 jaar geleden vermoordde de Belgische staat Julien Lahaut, de "koning van de solidariteit"

18 augustus 1950 in 65 rue de la Vecquée, Seraing. Het is 9:15 uur als Gerardine Noel haar man erbij roept aan de voordeur, op vraag van twee onbekende mannen. Als Lahaut de deur nadert worden er vijf schoten afgevuurd zonder waarschuwing. De voorzitter van de Communistische Partij van België (CPB/PCB) is vermoord. Een terugblik op een leven ten dienste van de werkende klasse.

Julien Lahaut wordt geboren op 6 september 1884 als zoon van een metaalarbeider in Seraing. Het is een tijd van grote strijdbewegingen in de arbeiderswereld, zoals stakingen voor het algemeen stemrecht. Op 14-jarige leeftijd verlaat hij de school om in de hoogovens van staalgigant Cockerill te gaan werken, waar hij zich snel aansluit bij de syndicale strijd. Hij is amper 18 jaar oud als zijn activisme - het organiseren van een algemene staking voor algemeen kiesrecht - leidt tot zijn ontslag. Hij vindt  al snel opnieuw werk en richt mee de vakbond "Relève-toi" ("Sta recht") op. Vier jaar later werkte hij daar als vakbondsvrijgestelde nadat hij na deelname aan een staking opnieuw was ontslagen. Gerardine Noël wordt samen met hem ontslagen wegens haar deelname aan de staking. Zij en Lahaut zullen spoedig daarna trouwen. De vakbond groeit onder impuls van Lahaut en wordt uitgebouwd in het hele Luikse industriële bekken. 

Na het ontslag maakt Lahaut kennis met een andere vorm van repressie tegen zijn strijdlust: hij wordt in 1913 naar de gevangenis gestuurd wegens "schending van de arbeidsvrijheid door belediging van degenen die werken" tijdens een grote algemene staking voor het algemeen stemrecht. Meer dan 400.000 arbeiders uit het hele land nemen eraan deel. 

Aan het Oostfront, sympathie voor de Revolutie

De Grote Oorlog breekt uit. België wordt bezet. Lahaut wordt ingelijfd en sluit zich aan bij een elite-eenheid die naar Rusland wordt gestuurd om tegen de Duitsers te vechten. In 1917 observeert het hij de Russische revolutie vanop afstand en sympathiseert met de bolsjewieken, de aanhangers van Lenin. Lahaut keert in 1918 uit Rusland terug met de overtuiging dat revolutie de enige manier is om een einde te maken aan de kapitalistische uitbuiting. 

Terug in Seraing neemt Lahaut opnieuw zijn positie als vakbondsvrijgestelde in. In 1921 breekt een staking uit bij Ougrée-Marihaye, een staalbedrijf in Seraing dat later wordt overgenomen door Cockerill en vervolgens door ArcelorMittal. Lahaut neemt het voortouw, tegen het advies van zijn socialistische kameraden in. Dat leidt tot een breuk met de sociaaldemocratie en de leiding van de Belgische Werkliedenpartij (de BWP, voorloper van de s.pa). Het is een zeer hard en lang sociaal conflict. Na zeven maanden van impasse, verlaagt de vakbondsfederatie het stakersgeld. De BWP, die de vakbond controleert, wil in de regering blijven en rekening houden met haar liberale en katholieke partners. Zo plant de partij het mes in de rug van de werkende gezinnen die tijdens deze staking grote offers hebben gebracht. Lahaut blijft hen trouw en organiseert de opvang van hun kinderen in gezinnen die de stakers ondersteunen. Lahaut wordt opnieuw gearresteerd. De vrijgestelden van de partij misbruiken dit om de staking te ondermijnen en er denigrerend over te schrijven in de vakbondspers. Lahaut wordt uit de Centrale der metaalbewerkers gezet. Hij zal pas in 2010 officieel gerehabiliteerd worden door Francis Gomez, voorzitter van de MWB Luik.

Lid van de Communistische Partij

Lahaut reageert door zich aan te sluiten bij een onafhankelijke vakbond (les Chevaliers du Travail) en bij de gloednieuwe Communistische Partij van België (CPB) die wordt opgericht in 1921. 
Hij wordt in 1926 verkozen tot gemeenteraadslid in Seraing en zal dat blijven tot aan zijn dood. In 1929 wordt hij verkozen tot provincieraadslid van Luik en in 1932 wordt hij parlementslid. 

Het zijn uiterst moeilijke tijden voor de werkende klasse. De economische crisis, die in 1929 begon, deed het aantal werklozen sterk toenemen: naar schatting van 1% in 1928 tot 20% in 1932. Om nog maar te zwijgen van het feit dat de kosten van levensonderhoud zoals huur, voedsel, enz. - ook dramatisch stijgen. 100.000 mijnwerkers die zwaar worden getroffen, gaan in staking. Een staking waar Lahaut aan deelneemt. Hij wordt gearresteerd omdat hij steeds meer bijeenkomsten in de opstandige gemeenten van de Borinage organiseert. Hij mag enkel de gevangenis verlaten om naar de zittingen van de Kamer te gaan, omwille van zijn parlementaire onschendbaarheid. Daar zal hij de arbeiders een sterke stem geven. 

Ook uiterst rechts groeit in deze periode. Reeds in 1924 sturen de eerste fascisten, geïnspireerd door Mussolini en georganiseerd in een militie, aan op een krachtmeting door op straat te komen in Luik. Lahaut en een groep metaalbewerkers, die wel bewust zijn van het gevaar dat het fascisme voor de arbeiders inhoudt, verdrijven hen. De Socialistische Jonge Wachten, een organisatie die aanleunt bij de BWP, maar zich autonoom opstelt tegenover de partij, is vastbesloten om de antifascistische strijd te voeren. Op 1 mei 1933 reageren ze op de staatsgreep van de nazi's in Duitsland door met een betoging de hakenkruisvlag weg te halen bij het Duitse consulaat. Als volksvertegenwoordiger klaagt Lahaut de welwillendheid van rechts tegenover Hitler aan. In 1935 verstoort Lahaut de orde in het paviljoen van Mussolini's Italië op de wereldtentoonstelling in Brussel. Zijn antifascisme blijft niet beperkt tot slogans, maar zet zich om in acties. In Spanje zijn de volksstrijdkrachten van de democratische linkse regering in oorlog met de troepen van Franco. Franco krijgt massale steun van Hitler en Mussolini. De CPB organiseert grote solidariteitscollectes voor de Spaanse Republiek. Lahaut zal met twee voedselkonvooien naar Valencia en Madrid rijden. Lahaut moedigt vrijwilligers van de Internationale Brigades aan om de gewapende strijd te voeren tegen de fascisten. Hij biedt onderdak aan drie kinderen van Spaanse republikeinen. In 1939 vraagt hij in het parlement aan de regering om hetzelfde te doen voor joodse kinderen die in nazi-Duitsland opgejaagd worden.
Verzet tegen grote werkgevers... en de nazi's

Dan komt de invasie van 10 mei 1940 en de Duitse bezetting. Lahaut houdt zich in eerste instantie bezig met het terugbrengen van de vluchtelingen van de exodus uit Frankrijk, die België zijn ontvlucht. Wat hij vooral probeert, is in het geheim de structuren van de CPB opnieuw op te starten. Lahaut begrijpt de noodzaak om zowel te vechten tegen de 'traditionele' vijanden - de werkgevers - als tegen de nazi-bezetters die hun belangen beschermen. Daarom moedigt hij zijn kameraad Louis Neuray aan om hoofddelegee te worden bij ACEC-Herstal. In december 1940 organiseren Neuray en de andere syndicalisten een staking tijdens de nazi-bezetting. Het is een van de eerste belangrijke acties van het vakbondsverzet.

In januari 1941 verstoort Lahaut een bijeenkomst van Léon Degrelle, de Waalse fascistische leider, die door de bezetter wordt beschermd. De sterkste daad van verzet zal in mei plaatsvinden. De "staking van de 100.000" is misschien wel het belangrijkste moment van het hele Belgische arbeidersverzet. Durven vechten tegen de nazi's en bovendien de strijd winnen, is een ongelofelijk symbool van hoop in een tijd waarin de wanhoop regeerde. Het succes van de staking en de leidende rol van Lahaut aan het hoofd ervan heeft het prestige van de communisten enorm vergroot. Deze acties tonen ook aan dat de communisten niet hebben gewacht tot de invasie van de Sovjet-Unie op 22 juni 1941 om in verzet te komen.

Een maand later wordt Lahaut gearresteerd, samen met bijna 2.000 linkse activisten, voornamelijk communisten. Hij wordt naar de citadel van Huy gebracht waaruit hij drie keer probeert te ontsnappen, maar hij raakt gewond en wordt opnieuw aangehouden. Lahaut wordt in september 1941 gedeporteerd naar het concentratiekamp Neuengamme. Lahaut is zo geschokt bij het zien van zijn kameraden die in het kamp van Breendonk vastzitten en de toestand waarin ze verkeren dat hij zijn vrienden die in Huy zitten, aanzet om hun schamele voedselreserves met hen te delen. Deze solidariteit met de nieuwe gedetineerden zal systematisch worden ingevoerd. Deze wederzijdse hulp is niet enkel een fysieke, maar ook een morele ondersteuning en van vitaal belang in de hel van het nazi-concentratiekamp. Duitse communisten helpen hem om te genezen van dysenterie, een zware vorm van diarree. Lahaut wordt beschuldigd van sabotage en in juli 1944 ter dood veroordeeld. Hij wordt naar Mauthausen gestuurd, een veel harder concentratiekamp. Daar zal een Poolse prins onder de indruk raken van zijn gevoel voor broederschap. Deze prins zal zeggen dat Lahaut "de zon in zijn zak droeg en een stuk ervan aan iedereen gaf". Een Franse gevangene noemt hem "de koning van de solidariteit". In 1945 keert Lahaut terug naar België. Hij is er slecht aan toe. Hij moet enkele weken in revalidatie doorbrengen.

Communisten populairder dan ooit

De oorlog zaaide dood, ziekte, ellende, maar ook het idee dat de solidariteit de barbarij versloeg. Het land moet opnieuw worden opgebouwd, maar de arbeiders willen het op hun eigen manier doen en zich niet door het grootkapitaal de gang van zaken te laten dicteren. Het is de periode waarin de arbeidersorganisaties de fameuze impuls geven aan de opbouw van onze sociale verworvenheden. In 1936 gaan 500.000 werknemers in het hele land in staking en dwingen de basis van onze sociale zekerheid af: een minimumloon, zes betaalde vakantiedagen per jaar, een ziekteverzekering, maar ook een loonsverhoging van 7%, een verhoging van de kinderbijslag en de eerste stap naar de 40-urige werkweek.

De nazi's schrappen deze sociale verworvenheden bij hun aankomst. Op het einde van de oorlog zijn de arbeiders vastbesloten om de resultaten van hun vooroorlogse strijd weer op de rails te zetten, en wel zo snel mogelijk. De Belgische regering keert discreet uit ballingschap uit Londen terug. Ze weet dat ze niet populair is bij een bevolking die tijdens de oorlog de bezetting moest ondergaan. Bovendien is de populariteit van de verzetsstrijders - waaronder natuurlijk ook communisten als Julien Lahaut - immens. De traditionele partijen weigeren echter hun macht af te staan. Na een massale mobilisatie van de werkende klasse moet het establishment eindelijk de toegevingen die eerder aan de arbeiders waren toegekend weer invoeren uit angst nog méér te verliezen. In 1944 wordt het "Sociaal Pact" ondertekend en de macht van de vakbonden en mutualiteiten versterkt. Het prestige van de USSR, dat in Europa wordt gezien als het land dat het meest heeft bijgedragen aan de vernietiging van het nazi-regime, schrikt ook de bezitters van politieke en economische macht in West-Europa af. 

Hoe dan ook, communisten zijn populair. De CPB vertrouwt het erevoorzitterschap van de partij toe aan Julien Lahaut. De partij is met 87.000 leden de derde grootste partij van het land. In het rode Seraing is de CPB de grootste partij. Lahaut wordt getipt als burgemeester maar de socialisten slagen erin hem ervan te overtuigen om genoegen te nemen met het ambt van schepen van financiën. Deze populariteit bevalt de regering uiteraard niet. Ze zal zeer snel geheime anticommunistische milities financieren. Vanaf 1947 steekt de Koude Oorlog tussen de Verenigde Staten en de USSR de kop op. Communisten worden uitgesloten van zowel de regering als het bestuur van het ABVV. Een Derde Wereldoorlog dreigt. 

In België zal de koningskwestie van 1950 voor onrust zorgen. Leopold III is sinds 1945 persona non grata in België. De koning wat te goed bevriend met Hitler, die hij in november 1940 ontmoette. Zijn onfatsoenlijke hertrouwen tijdens de bezetting en zijn autoritaire neigingen hebben hem in de ogen van de publieke opinie in diskrediet gebracht. Maar het opnieuw aan de macht komen van rechts in 1949 maakt zijn repatriëring mogelijk. De Christendemocratische partijen PSC-CVP (nu CDH en CD&V) organiseren een volksraadpleging om zijn terugkeer een legitieme basis te geven. De propaganda van de katholieken is machtig en de royalisten winnen. De terugkeer van de koning in juli wekte echter een onverwachte volkswoede op. De industriesteden zijn het toneel van hevige protesten, die het karakter van een opstand benaderen. De staking is algemeen en er zijn dagelijks betogingen. De rijkswacht doodt in juli vier demonstranten in Grâce-Berleur, bij Luik. De dreiging van een grote mars op Brussel dwingt Leopold III om afstand te doen van de troon ten gunste van zijn jonge zoon Boudewijn. De communistische parlementsleden besloten zijn beëdiging in de Kamer te verstoren door "Leve de Republiek" te roepen. Sommigen geloven dat ze de stem van Lahaut horen.

Een moord gepleegd door het anticommunisme

Men heeft lang geloofd dat de executie het werk was van royalisten, die de eer van Boudewijn wilden wreken. Dat blijkt niet te kloppen. De naam van de moordenaar zal 65 jaar lang onbekend blijven, na een mislukt, zo niet gesaboteerd, gerechtelijk onderzoek. In 2015 kunnen historici de verantwoordelijkheid van André Moyen en zijn geldschieters aantonen. "Kapitein Freddy" - dat was zijn schuilnaam tijdens de oorlog - stond aan het hoofd van een privé-inlichtingendienst: het Belgische anticommunistische blok, een netwerk van voormalige conservatieve verzetsstrijders. De kern van hun activiteit is het opsporen van aanhangers van de Sovjet-Unie in België via contacten bij de verschillende politiekorpsen in het land. Moyen is overtuigd van de dreiging van een Russische invasie in West-Europa en weet op vele manieren te infiltreren in de CPB. Zijn activiteit maakt deel uit van internationale netwerken van clandestiene stay-behind-cellen die bedoeld zijn om een mogelijke bezetting door het Rode Leger te ondermijnen. Zijn anticommunistische obsessie wordt gedeeld door de minister van Binnenlandse Zaken, de christendemocraat Albert De Vleeschauwer, die zijn maandelijkse nota's ontvangt. Moyen had hem in mei 1948 ingelicht over zijn plan om Lahaut te vermoorden. Dertien dagen na de executie bekent hij schuld in een nieuwe nota. Daarin bedreigt hij Edgard Lalmand en Jean Terfve, de twee leiders van de CPB, en Frans Vanden Branden, een communistische vakbondsleider van de Antwerpse havenarbeiders. Het ziet er naar uit dat ook premier Joseph Pholien (PSC) zich bewust is van de ijver van Moyen. De leiders van de staat hadden dus de moord op Lahaut kunnen tegenhouden, maar hebben zijn moordenaar tot aan zijn dood in 2008 beschermd en de moord in de doofpot gestopt.

De groep van André Moyen werd gefinancierd door de Société Générale, en Brufina. Deze kapitalistische trusts verwachtten van Moyen dat hij de werknemers van hun vele bedrijven politiek screent: de Union minière du Haut-Katanga, de Fabrique nationale d'Herstal, de mijnen van Monceau-Fontaine, de smederijen van Zeebrugge en Clabecq en de ACEC. Hun archieven bevatten duizenden nota's over "communistische verdachten". Er valt nog veel te ontdekken in de privé-archieven van de bazen van deze bedrijven, maar hun families zijn niet gehaast om ze openbaar te maken.

Julien Lahaut, een bedreiging voor de staat, een voorbeeld voor werknemers

"Noss' Julien", zoals de arbeiders van Seraing hem noemden, stierf op 65-jarige leeftijd. Het heeft ook 65 jaar geduurd om erachter te komen wie de opdracht tot zijn moord gaf.
Julien Lahaut werd vermoord door de crème de la crème van het Belgische kapitalisme, met anti-communisme als drijfveer. Het is klasse- en staatsgeweld in zijn meest onthullende vorm. Lahaut vertegenwoordigde het beste wat het proletariaat en de CPB België te bieden hadden. "Noss' Julien" handelde altijd volgens zijn principes, zelfs in de ergste situaties zoals tijdens zijn deportatie naar de concentratiekampen. Hij is een voorbeeld voor elke activist die nog steeds vecht voor een maatschappij van eerst de mensen, niet de winst.