Spaanse kiezers straffen bezuinigingsbeleid af

In Spanje resulteerden de verkiezingen van zondag 20 december in een fikse afstraffing voor de conservatieve PP van premier Rajoy en de sociaal-democratische PSOE. Een kwart van de Spanjaarden stemde voor partijen links van de PSOE. Het decennia oude tweepartijenstelsel ligt aan diggelen.

Met een opkomst van 73% is het duidelijk dat Spanje niet Frankrijk is. Het resultaat stemt trouwens ook hoopvoller. In Spanje is het niet extreemrechts dat profiteert van het feit dat de bevolking het Europese besparingsbeleid beu is. Integendeel, een kwart van de Spanjaarden stemde voor partijen links van de sociaaldemocratie.

De nieuwe partij Podemos wordt de derde grootste nationale partij, na de conservatieve Partido Popular (PP) en de sociaaldemocraten van de PSOE. In Catalonië wordt de linkse eenheidslijst waar ook Podemos deel van uit maakte samen met de regionale afdeling van Izquierda Unida (IU, Verenigd Links), zelfs de belangrijkste politieke kracht. En wat stemmenaantal betreft is dit voor Podemos ook het geval in Baskenland. Voor de Europese Unie is de boodschap duidelijk: de Spaanse bevolking heeft het helemaal gehad met het starre besparingsdenken van de EU.

Weg met de Europese bezuinigingen

De PP verliest bijna 4 miljoen stemmen en 63 zetels. Een duidelijke afstraffing voor de bezuinigingspolitiek die de partij al sinds 2011 voert. Tussen 2012 en 2014 kreeg de bevolking meer dan 150 miljard besparingen te slikken. Bijna een kwart van alle Spanjaarden en de helft van alle jongeren tussen 16 en 25 jaar zit zonder baan. Duizenden studenten kwamen op straat tegen een nieuwe onderwijswet die de financiering van de universiteiten in het gedrang brengt. Tegelijk keurde de regering een wet goed – de zogenaamde ‘Muilkorfwet’ – om in de toekomst elk verzet van sociale bewegingen tegen de besparingen onmogelijk te maken. Nog dit jaar kwamen tienduizenden Spanjaarden op straat met de eis “Brood, werk, een dak boven het hoofd en waardigheid”.

Merkwaardig is wel dat ook de PSOE 6% en 20 zetels verliest. De PSOE, die in de oppositie zit sinds 2011, heeft nooit op enige manier het keurslijf van de Europese Unie ter discussie gesteld. In de hoop toch minstens de indruk te wekken dat ze links zijn, had PSOE-leider Pedro Sanchez het soms wel voorzichtig en weinig overtuigend over een “geleidelijke opheffing van het besparingsbeleid”. In de praktijk verklaarde de partij zich toch vooral gebonden door de “Europese begrotingsstabiliteit”. De Spaanse bevolking is hoegenaamd niet vergeten dat de PSOE-regering van Zapatero het land al eerder aanzienlijke besparingen oplegde, nog voor de conservatieven het voor het zeggen kregen. Doof voor de sociale verzuchtingen van de bevolking wist de nieuwe rechtse partij Ciudadanos (13%), die de steun van Guy Verhofstadt kreeg, maar een klein deel van de stemmen binnen te halen die de PP verloor.

Het linkse antwoord

De antibesparingstaal van Podemos kende meer succes. De nieuwe partij voerde haar campagne rond vijf thema’s, waaronder een hervorming van het politieke systeem, onafhankelijke rechtspraak, strijd tegen corruptie en voor sociale rechten, en de nationale en culturele diversiteit van het land. De avond van de verkiezingen sprak Podemosleider Pablo Iglesias over drie prioriteiten: de regering moet kunnen worden afgezet, de sociale rechten moeten vastgelegd worden in de grondwet en de kieswet moet worden hervormd. Iglesias herhaalde dat hij blijft ijveren voor een vorm van basisinkomen en voor jobs. Hij wil ook blijven vechten tegen de grote energiemultinationals en tegen geweld tegen vrouwen.

Ook linkse eenheidslijsten, links van de PSOE, waren succesvol, onder meer in Galicië en Catalonië. Op deze lijsten vinden we leden van Podemos, van regionale afdelingen van IU, een aantal linkse nationalisten en onafhankelijken. De uitslag van deze lijsten wordt dikwijls meegeteld bij die van Podemos, maar onder de verkozenen zitten ook leden van IU die trouwens van plan zijn hun eigen parlementsfractie te vormen. In Catalonië brengt de lijst En Comú Podem (Samen kunnen we het) met een duidelijk sociaal programma een verpletterende nederlaag toe aan de rechtse nationalisten. En Comú Podem kreeg de steun van Ada Colau, de burgemeester van Barcelona. In 2013 was Colau voorzitster van het Platform tegen huisuitzettingen (PAH), een vereniging die ontstond naar aanleiding van de noodtoestand op de woningmarkt. Het PAH slaagde erin te verhinderen dat tienduizenden mensen uit hun woning gezet werden.

Verenigd Links (IU) profiteert van de eenheidslijsten die ze in Catalonië en Galicië vormde met andere linkse krachten. Op andere plaatsen verliest de coalitie 9 van haar 11 zetels. Ook hier speelt het kiesstelsel de partij parten. In Andalusië en Asturië haalt IU respectievelijk 6 en 8,5%, maar heeft daarmee geen recht op een zetel. Mocht Spanje een nationale kieskring hebben, dan zou IU uitkomen op 13 in plaats van 2 zetels. De media deden IU trouwens ook geen cadeau. IU-leider Alberto Garzón werd geweerd uit het grote verkiezingsdebat. Door de indrukwekkende verkiezingscampagne van IU was Garzón nochtans samen met Ciudadanos-leider Albert Rivera een van de twee populairste kandidaten geworden.

Verandering komt van de straat

Het succes van Podemos zit ‘m ook in haar anti-establishment profiel. Het klassieke tweepartijenstelsel, dat de Spaanse elite instelde na de val van de dictatuur van Franco en dat is gebaseerd op een onrechtvaardig kiessysteem, ligt in duigen. De voorbije jaren waren de traditionele partijen en het koningshuis betrokken bij enorme corruptieschandalen. De bevolking moet duidelijk niets meer hebben van dit politieke systeem van corruptie en besparingen, waarbij steeds dezelfde twee partijen elkaar aan de macht afwisselen.

Het is dus geen toeval dat Podemos en Pablo Iglesias zich vooral profileerden op het vlak van democratie, met eisen voor meer burgerparticipatie en een echt representatief kiesmodel. Maar om echt te beantwoorden aan de verwachtingen van de bevolking moet er, boven op dit verkiezingsresultaat, ook nog een zware sociale strijd gevoerd worden. IU-europarlementslid Marina Albiol Guzman liet op Twitter weten: “We zitten in de parlementen, en we gaan verder op straat. Want onze rechten veroveren, doen we op straat.”

Dit artikel komt uit het maandblad Solidair van januari 2016. Abonnement.