De oorsprong van de banden tussen Schild & Vrienden en de N-VA van Theo Francken

Een week na de Pano-reportage over Schild & Vrienden blijft de schok nazinderen. In deze longread proberen we te achterhalen waar een fenomeen als Schild & Vrienden vandaan komt, van haar banden met de Amerikaanse alt-right tot de tradities van de nationalistische rechterflank van de Vlaamse beweging.

Vakbondsacties verstoren, lachen met hongerlijdende kinderen in Afrika, vrouwen vernederen, poseren als Hitler voor de Eifeltoren, … De track record van Schild & Vrienden, die dankzij de Pano-reportage naar boven kwam, is niet min. Met vier studentenvertegenwoordigers aan de UGent, vier leden in de Vlaamse Jeugdraad, de eigen nieuwssite Sceptr.be en ruim twintig bestuursfuncties en kandidaten bij de N-VA, was S&V al een eind weg in de gewenste “lange mars door de instellingen”. Om te begrijpen wat S&V is en waar het vandaan komt, is het nodig om de ideologie van de groep eens duchtig onder de loep te nemen. Wie de acties en uitspraken van S&V op een rijtje zet, merkt dat er een aantal kernideeën zijn die steeds terugkeren:

Racisme: het meest opvallende thema, dat natuurlijk goed gedijt in tijden waarin rechtse partijen van de VS tot Europa migratie proberen uit te roepen tot hét probleem van onze tijd. S&V saboteerde een actie tegen het repressief vluchtelingenbeleid van de Europese Unie aan het Gravensteen in Gent, stelde herhaaldelijk op sociale media en in interviews dat de islam de hoofdvijand is en verdedigde het racistische gezang “de Congo is van ons” op Pukkelpop. In de Pano-reportage kwam de meest gortige racistische interne communicatie naar boven, van lachen met kinderen die verhongeren in Afrika tot oproepen voor een “rassenoorlog”.

Seksisme: al twee jaar op rij verstoorde S&V het “vrouwenpiket” dat de vakbonden van de UGent samen met de vakgroep Gender & Diversiteit jaarlijks organiseren op de internationale vrouwendag op 8 maart. Dries Van Langenhove nam er in 2017 het woord en riep op om de gender- en diversiteitsstudies af te schaffen. Tijdens zijn ontmoeting met de Hongaarse dictator Viktor Orban klaagde Van Langenhove dat Vlaamse vrouwen te veel geïnteresseerd zijn in hun eigen hobby’s en carrière en te weinig in het stichten van een gezin. In een interview met De Morgen sprak hij zijn afkeer uit over het recht op echtscheiding. In de geheime groepen van S&V werden uiterst vrouwonvriendelijke cartoons gedeeld en een machistisch mannelijkheidsideaal verheerlijkt. Tijdens een video-interview met alt-right boegbeeld Lana Lokteff legde Van Langenhove uit dat vrouwen volgens hem geen plaats hebben in de politiek. Dat S&V geen actieve vrouwelijk leden heeft, hoeft dus niet te verbazen.

Volgens Van Langenhove hebben vrouwen geen plaats in de politiek

Homofobie en transfobie: het eerste tv-optreden van Dries Van Langenhove kwam er naar aanleiding van zijn reactie op de coming-out van journalist Bo Van Spilbeeck als transpersoon. Van Langenhove hekelde de positieve media-aandacht en bestempelde transgenderisme, tegen alle wetenschappelijke bewijzen in, als onnatuurlijk. In het klassieke man-vrouw beeld dat S&V propageert, is er geen plaats voor afwijkingen van de opgelegde norm: de man is stoer en sterk, werkt voor het inkomen en is actief in de politiek, de vrouw blijft aan de haard om voor de kinderen te zorgen. Binnen S&V bestaat daarom een macho lichaamscultus en wordt homoseksualiteit belachelijk gemaakt.

Antisemitisme: wat in de Pano-reportage nog grotendeels onder de radar bleef, is het antisemitisme (jodenhaat) van S&V. In besloten kring werden joden beledigd en beschuldigd van betrokkenheid in allerlei complotten. De Holocaust werd niet ontkend, zoals sommige neonazi’s doen, maar gewoonweg goedgekeurd. Louis De Stoop, een van de kopstukken en opvolger van Van Langenhove in de Raad van Bestuur van de UGent, poseerde op vakantie in Parijs voor de Eifeltoren op dezelfde manier als Adolf Hitler en plaatste de twee foto’s fier in de geheime groep. De reden dat S&V minder naar buiten trad met antisemitisme is natuurlijk dat de connotatie met het Hitler-facisme te sterk is, wat zeer onpopulair is bij de bevolking en te veel de aandacht trekt van politie en veiligheidsdiensten. Van Langenhove excuseerde zich zelfs bij de joodse gemeenschap na de Pano-reportage. Dat deed hij niet bij de andere groepen en gemeenschappen waartegen S&V haat verspreidt.

Elitarisme: de rode draad doorheen het racisme, het seksisme, de LGBT+-fobie en het antisemitisme is de idee van superioriteit, dat sommige mensen beter zijn dan andere. Dat ideologische bindmiddel heet elitarisme: de verdediging van de reproductie van de sociale ongelijkheid, alsof die ongelijkheid niet door klassentegenstellingen maar door “aangeboren intelligentie” wordt veroorzaakt. Het is de haat van de elite, of zij die tot de elite willen behoren, tegen het gewone volk. De kernidee dat een kleine elite het natuurlijk recht heeft om op autoritaire wijze te heersen over de samenleving, komt terug in alle publicaties en tussenkomsten van S&V. Zo komt Van Langenhove tussen in het onderwijsdebat om het gelijke-kansenbeleid aan te vallen en openlijk een elitair onderwijssysteem te bepleiten.

Ongelijkheid is voor S&V niet het gevolg van klassentegenstellingen maar van "aangeboren intelligentie"

Nationalisme: om al deze ideeën aan de man te brengen, maakt S&V gebruik van het nationalisme, dat wil zeggen een wereldbeeld dat vertrekt van de  vermeende tegenstellingen tussen de verschillende volkeren van de wereld. Het nationalisme denkt alle sociale tegenstellingen weg, zoals de kloof tussen arm en rijk of de tegengestelde belangen van werknemers en werkgevers. De nationalistische gedachte dat elk “nationaal volk” zijn eigen staat moet hebben, hangt samen met het anti-migratiestandpunt maar ook met de elitaire gedachte dat elk volk geleid moet worden door de “besten”, de elite. S&V grijpt terug naar het oude, 19e eeuwse romantische nationalisme dat de nadruk legt op de geschiedenis van het Vlaamse volk, maar bijvoorbeeld ook op de kruistochten in de middeleeuwen (tegen de islam, natuurlijk). De naam “Schild & Vrienden” en het jaartal 1302 dat op hun T-shirts prijkt, zijn daar expliciete voorbeelden van. Naar de buitenwereld doet S&V zich voor als een aanhanger van cultureel nationalisme, het zogenaamde Nieuw Rechts. Maar intern zijn ze niet vies van etnisch bloed-en-bodemnationalisme, dat neerkomt op de oude fascistische rassenleer.

Anti-syndicalisme: in haar elitaire, reactionaire project heeft S&V af te rekenen met de georganiseerde arbeidersklasse. Vakbonden die opkomen tegen de patroons, de uitbuiters en de machthebbers, passen niet in hun nationalistische plaatje. De vakbonden zijn vanaf het begin één van de favoriete doelwitten van de rijkeluiszoontjes van S&V. In Gent ging S&V al enkele keren stakingspiketten verstoren, onder andere van de NMBS. Op 1 mei drongen ze het ABVV gebouw binnen en haalden ze er een vlag naar beneden. Syndicalisten die actievoeren voor de pensioenen, de koopkracht, de sociale en syndicale rechten, worden in video’s van S&V bespot, belaagd en geprovoceerd. In augustus 2018 probeerden ze zelfs de staking van de Gentse vuilophalers van IVAGO te breken, maar dat bleek een te lastige klus, na twee vuilzakken gaven ze er de brui aan.

Anti-marxisme: er valt niet naast te kijken dat S&V van de marxisten haar hoofdvijand maakt, in de eerste plaats de PVDA. Wie een hiërarchische en fundamenteel ongelijke samenleving nastreeft, moet natuurlijk eerst afrekenen met zij die elke dag opkomen voor gelijkheid, solidariteit en sociale rechtvaardigheid. S&V werd opgericht nadat linkse studenten aan de UGent een protestmars organiseerden tegen Theo Francken in maart 2017. Een maand na de mars werd vanuit de geheime Facebook-groep Schild & Vrienden een georkestreerde raid (= in groep intimiderende berichten versturen via sociale media) georganiseerd tegen de pagina’s van Comac, de studentenbeweging van de PVDA. Ook specifieke mensen, zoals de voorzitter van Comac of leden die hun nek uitstaken tegen Theo Francken, werden persoonlijk geviseerd met onder andere verwijzingen naar de vervolging van communisten door de Chileense dictator Augusto Pinochet. Leden van S&V plakten overal in de studentensteden stickers met teksten als “Liever dood dan rood” of “Maak komaf met Comac”. Naomi Stocker van Comac en linkse activist Yassine Boubout trokken al in mei 2017 naar de politie nadat zulke doodsbedreigingen op de deur van hun kot werden geplakt.

Geweld: wat tot slot zeer expliciet naar voren treedt uit de Pano-reportage, en daarvoor reeds duidelijk was voor wie S&V volgde, is de verheerlijking van geweld als politiek actiemiddel. Na hun zomerkamp van 2017, plaatste S&V foto’s van gevechtstrainingen op Facebook en Instagram met opruiende citaten zoals “Schoon is de jeugd (…) die vecht voor haar idealen” en “Wij zetten geen stap meer terug”. De fysieke “weerbaarheid” die S&V van haar leden eist, heeft een politiek doel, dat duidelijk wordt wanneer ze stakingspiketten of progressieve protestacties gaan verstoren. Dat doel reikt verder dan enkel intimideren van arbeiders en linkse activisten. In de reportage is te zien hoe S&V schietoefeningen gaat doen in Oost-Europa, we zien Van Langenhove trots poseren met een volautomatisch geweer en een ander lid zijn collectie illegale vuurwapens aan de groep tonen. “De dag van het geweld zal komen” schrijft Van Langenhove aan zijn troepen, “en ik weet welke kant klaar zal zijn”. Hij roept ook op tot een “rassenoorlog”. De cultus van geweld is typisch voor extreemrechts en het is ook daarvoor, naast aanzetten tot haat en discriminatie, dat het parket een onderzoek is gestart. Het lijkt erop dat S&V het verbod op het oprichten van een privémilitie heeft overtreden.

De cultus van geweld is typisch voor extreemrechts

Er zijn grote gelijkenissen tussen deze “checklist” van Schild & Vrienden en de beroemde 14 overeenkomsten die politicoloog Dr. Lawrence Britt in 2003 vond tussen alle tot nu toe bestaande fascistische regimes: van doorgedreven nationalisme en het identificeren van vijanden/zwarte schapen als eenmakende factor, tot het beschermen van de economische elite en de onderdrukking van de arbeidersklasse. Zelfs zonder de geheime hakenkruizen, verwijzingen naar Hitler en gevechtstrainingen met vuurwapens die de Pano-reportage naar boven bracht, is het mogelijk om op basis van de tekst en beelden die S&V zelf naar buiten bracht vast te stellen dat het een extreemrechtse, neofascistische ideologie aanhangt. Toch haalden zij hun mosterd niet in de eerste plaats bij oude boeken als “Mijn Strijd” van Adolf Hitler, maar bij een internationaal netwerk van “memes” en online chatgroepen: de alt-right. 

De alt-right

Alt-right, wat staat voor alternatief rechts, is een term die in 2016 gelanceerd werd door de Amerikaanse neonazi Richard Spencer. Spencer is een echte bloed-en-bodemnationalist, die regelmatig nazipropaganda citeert en al in opspraak kwam voor het brengen van de Hitlergroet. Hij is dus niet zo goed in het verstoppen van zijn ware agenda, wat nochtans de bedoeling was achter het concept “alt-right”. In plaats van zich neonazi, fascist of extreemrechts te noemen, moest alt-right een onschuldig begrip zijn dat de ontevredenheid uitdrukt van sommige zeer rechtse Amerikanen over de - volgens Spencer - te gematigde koers van de conservatieve Republikeinse partij. Al snel sloten allerlei kleine, extreemrechtse blogs en websites zich bij de alt-right aan.

De kracht van de alt-right beweging, zo legt professor Ico Maly uit in zijn boek “Nieuw Rechts”, bestond erin dat ze een reeks geïsoleerde individuen van over heel het land (en later heel de wereld) via sociale media met elkaar in verbinding bracht. Dat verhoogde natuurlijk hun organisatievermogen en politiek potentieel aanzienlijk. In besloten chatgroepen werden de meest extreme standpunten ingenomen om elkaar te beïnvloeden. “Humor” was daar een belangrijke factor in. Door op allerlei online fora als 4chan, 8chan, Reddit of gewoon op Facebook en Twitter extreemrechtse “grapjes” te komen maken, kon de alt-right mensen die positief reageerden rekruteren voor de besloten groepen. De meest gebruikte vorm om hun boodschap te verspreiden, is de zogenaamde “meme”, een afbeelding met tekst erop die bedoeld is om te delen en eventueel om over te nemen met een nieuwe tekst. Het beruchtste voorbeeld is dat van Pepe the Frog. Oorspronkelijk gewoon een meme van een kikker die grappige uitspraken deed, maar door de alt-right overgenomen om de meest gore racistische uitspraken te verspreiden. Door hun woorden in de mond van Pepe te leggen, konden leden van de alt-right eventuele kritiek of verontwaardiging ontwijken onder het mom van “humor”.

Onder het mom van "humor" verspreidt S&V de meest gore racistische boodschappen

Aan de razendsnelle verspreiding van de alt-right vanaf 2016, gaat echter een geschiedenis vooraf. Spencer bedacht de term na een lezing in november 2008 van de oerconservatieve ideoloog Paul Gottfried. Niet veel later richtte hij de website AlternativeRight.com op, waar vooral essays op verschenen over het gedachtegoed van de Franse Nouvelle Droite. Dat verwijst naar rechtse Franse filosofen als Alain De Benoist en Guillaume Faye. Na de wereldwijde progressieve golf van Mei 1968 dokterden zij strategieën uit om stap voor stap het oude fascistische gedachtegoed terug dominant te maken, dat een serieuze knauw had gekregen na de Tweede Wereldoorlog, de Franse nederlagen in Vietnam en Algerije en de studentenprotesten van de jaren ’60. Daarvoor greep de Nouvelle Droite ironisch genoeg terug naar een marxistische filosoof, Antonio Gramsci, en zijn concept van “culturele hegemonie”.

De stellingenoorlog van Nieuw Rechts

Culturele hegemonie wil evenveel zeggen als het dominerend wereldbeeld, de opvattingen die zo breed verspreid zijn dat ze als het “alledaagse denken” worden gezien. Gramsci waarschuwde ervoor dat in het Westen de ideologie van de heersende kapitalistische klasse dominant was en dat links dus stap voor stap de ideeën van het establishment moest aanvallen. Hij noemde dat een “stellingenoorlog”. De Nouvelle Droite wilde nu net die stellingenoorlog voeren tegen het sociaaldemocratische gedachtegoed dat na de overwinning op het fascisme en na Mei ’68 dominant geworden was. Grote ideeën als mensenrechten, liberale democratie, economische herverdeling of de vredesgedachte werden stap voor stap aangevallen in hun boeken. Alain De Benoist, de oprichter en leider van de Nouvelle Droite, noemt deze strategie “meta-politiek”: zelf geen politieke postjes innemen, maar van buitenaf het politiek debat beïnvloeden met een ideeënstrijd. Als alternatief op de oude fascistische rassenleer, die te aangebrand is, bepleitte De Benoist “etnopluralisme” of de idee dat de wereld moet bestaan uit etnisch monogame volkeren met hun eigen territorium. Diversiteit of multiculturalisme is nog steeds uit den boze.

De vijand tegen wie deze ideeënstrijd moet gevoerd worden, zijn de soixanthuitards, de “linkse elite” of “cultuurmarxisten”, die zogezegd na mei ’68 de toon zetten in het onderwijs, de media en de politiek. Het woord “cultuurmarxisme”, een moderne update van de nazi-term “cultuurbolsjewisme”, kwam voor het eerst in de aandacht na de moord op 77 socialistische jongeren door de Noorse terrorist Anders Breivik in 2011. Vlak voor de aanslag schreef hij een 1.518 pagina’s tellend manifest waarin hij de “cultuurmarxisten” en “hun feministische zusters” verweet dat Europa zwak stond tegen “de oprukkende islam”¹. Ook Spencer nam de ideeën van meta-politiek, etnopluralisme en cultuurmarxisme over en noemde zich voortaan een “identitarian” (identitair) en een “white nationalist”. Net als Breivik propageert hij ook het theoretisch anti-feminisme van de Amerikaanse filosoof Julius Evola. Om zijn ideeën aan de man te brengen, vond Spencer uiteindelijk financiële steun bij de rechtse multimiljonair William Regnery². Zo kon de alt-right aan haar meta-politieke stellingenoorlog beginnen. Andere prominente figuren die op de kar sprongen waren provocateur Milo Yiannopoulos, die principes als gelijkheid, vrouwenrechten en zelfs wederzijdse seksuele instemming aanvalt onder het mom van de strijd tegen “politieke correctheid”, en bovenal Steve Bannon met zijn website Breitbart News, dat de officieuze krant van de alt-right werd.

Grote ideeën als mensenrechten, liberale democratie, economische herverdeling of de vredesgedachte worden aangevallen

De timing was natuurlijk niet toevallig. 2008 was het jaar dat de financiële crisis uitbrak en zo het morele failliet aan de dag trad van het neoliberale casinokapitalisme. De neoliberale belofte dat de overproductiecrisis kon worden opgelost met besparingen, privatiseringen, belastingverlagingen voor de rijken en stimuleren van kopen op krediet, bleek vals. De woede over het systeem zat diep. Voor de rechtse aanhangers van meta-politiek een ideale context om met hun stellingenoorlog de volkswoede te richten naar bepaalde zondebokken. De conservatieve Tea Party was daar een eerste voorbeeld van: zogezegd tegen het establishment, maar in feite gefinancierd door miljardairs David en Charles Koch. Volgens Martin Kitchen, een Canadese historicus die een grondige studie deed naar fascisme en alle literatuur daarover, duikt fascisme steeds op in periodes van socio-economische crisis en onzekerheid. De bedoeling van fascistische bewegingen, volgens Kitchen, is om te verhinderen dat een links alternatief in deze omstandigheden kan doorbreken. Vandaar de obsessie om de vakbonden en de marxisten te vernietigen.³

Steve Bannon en de politieke doorbraak van de alt-right

Richard Spencer mag dan wel de bedenker zijn geweest, de belangrijkste man in de alt-right beweging is zonder twijfel Steve Bannon. Bannon begon zijn carrière als bankier bij Goldman Sachs, één van de grootste zakenbanken ter wereld die nauwe banden heeft met vele politici in de VS en de Europese Unie. Eenmaal miljonair begon hij in de jaren ‘90 met het produceren van zijn eigen propagandafilms om het oude extreemrechtse gedachtegoed in een nieuw jasje te steken. Dat werd de ideologische basis voor de redactielijn van de rechtse agitatiesite Breitbart News, die hij in 2007 hielp oprichten en vanaf 2012 persoonlijk leidde. Bannon beperkte zich oorspronkelijk ook tot meta-politiek, maar zijn ambities waren groter. Samen met de ultraconservatieve multimiljardair Richard Mercer, die 10 miljoen dollar investeerde in Breitbart News, ging Bannon op zoek naar een politieke kandidaat voor de presidentsverkiezingen van 2016 om zo hun ideeën nog breder uit te dragen. Eerst viel hun oog op de Republikein Ted Cruz, maar al snel schaarde het duo zich achter de grofgebekte miljardair Donald Trump. Mercer bood Trump de diensten aan van zijn bedrijf Cambridge Analytica, waarvan Bannon een van de bestuurders was, om op grote schaal de sociale media te manipuleren. Bannon kwam terecht in het campagneteam van Trump, dat hij de laatste drie maanden voor de verkiezingen leidde. Zijn strategieën bleken succesvol: Trump won.

De overwinning van Trump maakte de alt-right natuurlijk euforisch. Wat begon als een marginaal fenomeen op het internet, niet zelden van gefrustreerde en sociaal geïsoleerde jongemannen, ontpopte zich in snel tempo tot een succesvolle online propagandamachine. De alt-right hielp de campagne van Trump onder meer door verwarring te zaaien met het verspreiden van fake news (“trolling”) of progressieve stemmen het zwijgen op te leggen met intimidatiecampagnes (“raid”). Bannon werd persoonlijk adviseur van Trump in het Witte Huis en zette de nieuwe president aan om chaos te creëren, zoals met de Moslimban, om zo opnieuw de grenzen van het politiek debat naar rechts op schuiven. Voor Richard Spencer was de tijd nu rijp voor een eerste echte mobilisatie van de alt-right. In de zomer van 2017 blies hij verzamelen in Charlottesville voor de Unite The Right Rally. Vele aanwezigen droegen vlaggen en symbolen die verwijzen naar de Ku Klux Klan of het nazisme. De eerste niet-virtuele actie liep meteen uit de hand. Alt-right aanhanger James Alex Fields Jr. reed met zijn wagen in op een groep tegenbetogers en vermoordde zo de jonge juriste en vrijwilliger Heather Heyer. 38 anderen raakten gewond. 

De overwinning van Trump maakte alt-right euforisch

Het dodelijk geweld maar ook de hakenkruizen en Hitlergroeten in Charlottesville openden voor veel mensen de ogen over de ware aard van alt-right. President Trump echter kreeg het in eerste instantie niet over zijn lippen om het geweld te veroordelen, maar moest onder hevig protest terugkrabbelen en uiteindelijk Steve Bannon ontslaan uit het Witte Huis. Bannon legt zich sindsdien toe op het verspreiden van zijn succesvolle strategie naar uiterst rechtse partijen in Europa. Hij doet dat onder andere in samenwerking met de Belg Mischaël Modrikamen, oprichter van de Parti Populaire (PP). Zo nam hij deel aan een congres van het Franse Front National en was hij naar eigen zeggen verantwoordelijk voor de coalitie die de Italiaanse extreemrechtse partij Lega in 2018 sloot met de Vijfsterrenbeweging. “Rome is nu het centrum van de wereldpolitiek”, verklaarde Bannon over de uiterst rechtse nieuwe Italiaanse regering. De succesformule die Bannon in heel Europa aan de man probeert te brengen, bestaat uit vier principes:

1. Probeer een deel van de arbeidersklasse te winnen, ook al heb je niets met arbeiders te maken. Meet jezelf een anti-establishment imago aan.

2. Stel nationalisme voor als de oplossing voor de grote problemen. Stel de sociale en democratische crises voor als het gevolg van het verlies van “nationale autonomie”.

3. Creëer een zondebok onderaan de sociale ladder om de schuld te geven van alle problemen: met name de migranten en de vluchtelingen. Maak van migratie het hoofdthema en bekritiseer andere partijen op hun slap migratiebeleid.

4. Voer een agressieve campagne waarin alles is toegestaan: fake news, intimidatie, mediamanipulatie, karaktermoord, troll-legers op sociale media…⁴

Eenmaal de macht veroverd, komt het elitaire karakter van Nieuw Rechts duidelijk naar boven. Bannon en Trump zijn zelf miljonair en miljardair, de regering die zij samenstelden is met ruim 10 miljard dollar persoonlijk bezit de rijkste regering in de geschiedenis. Dat laat zich ook voelen in het sociaaleconomische beleid: belastingverlagingen voor de rijken, besparingen op de sociale bijstand, deregulering van de arbeidsmarkt en de financiële sector, schrappen van milieubeschermende maatregelen die de bedrijven te veel kosten… Ook de Europese partners van Bannon zoals Marine Le Pen en Mischaël Modrikamen zijn afkomstig van oude rijke families. De nieuwe Italiaanse regering deed allerlei beloftes voor het werkvolk, zoals de invoering van een basisinkomen, maar dit gaat gepaard met een omzeiling van de sociale wetten en de verplichting om bepaalde werkaanbiedingen te aanvaarden. De oprichting van een investeringsbank om privébedrijven te subsidiëren gaat samen met de invoering van een vlaktaks waardoor grote bedrijven en rijke mensen veel minder belastingen zullen betalen. We zien hetzelfde liedje terugkeren bij de ultrarechtse regering in Oostenrijk, die de 12-urenwerkdag wil invoeren, en de rechts-autoritaire regering van Viktor Orban in Hongarije. De Britse journalist Paul Mason omschrijft dit nationalistische beleid als “neoliberalisme in één land”⁵.

Schild & Vrienden: de alt-right in Vlaanderen

Ook S&V begon als een besloten Facebookgroep waarin memes werden gedeeld. Nadat S&V officieel naar buiten was getreden, werd ook een kleinere geheime chatgroep opgericht op Discord, een gamersforum. Via pagina’s als “Fiere Vlaemsche Memes” brachten bepaalde leden van S&V sommige van die memes naar buiten. De meest extreme gevallen, zoals we in de Pano-reportage hebben gezien, bleven echter intern. De memes die S&V verspreidt, zijn in veel gevallen rechtstreeks overgenomen van de alt-right in de VS. Dries Van Langenhove, oprichter van S&V, maakt er geen geheim van dat hij in 2016 deelnam aan een zomerkamp van Génération Identitaire, een Europese extreemrechtse jongerenbeweging die de tactieken van de alt-right naar Europa wil importeren. Op dat zomerkamp werd afgesproken om elkaars publicaties op sociale media consequent te liken en te delen, zodat ze hoog in de algoritmes van Facebook en Twitter komen te staan en onoplettende burgers zouden denken dat er, vanuit het niets, een grote aanhang bestaat voor nieuwe rechtse groeperingen als S&V in Vlaanderen. Door die perceptie lang genoeg vol te houden, kreeg Van Langenhove interviews aangeboden in de mainstream media om zo echte bekendheid te verwerven.

Van Langenhove benadrukt graag dat S&V meer N-VA’ers aantrekt dan leden van Vlaams Belang

Het is duidelijk dat de ambitie van S&V om het succes van de alt-right in Vlaanderen te evenaren bittere ernst is. “Wij willen niet de leiders van morgen worden of het beleid uitstippelen. Maar wij denken wel dat je het beleid en de leiders enkel kan wijzigen als je de mensen zelf, de gedachten van de mensen, kan wijzigen”, zegt Van Langenhove in de Pano-reportage. Een letterlijke verwijzing naar de metapolitiek van Nieuw Rechts. In de reportage zien we ook hoe de kopstukken van S&V op bezoek gaan bij de Hongaarse premier Viktor Orban, het eerste “nationaal neoliberale” staatshoofd in Europa. Van Langenhove benadrukt ook graag dat S&V meer N-VA’ers aantrekt dan leden van Vlaams Belang, dat te zeer symbool staat voor oud rechts. In Pano zijn interne discussies te zien over hun strategie om de N-VA van binnenuit te verrechtsen, net zoals de alt-right dat met de Republikeinse partij heeft gedaan in de VS. De kampioen van S&V heet niet Donald Trump, maar Theo Francken. S&V werd officieel opgericht om lezingen van Francken te “beveiligen”. En net zoals Trump in de VS zich niet echt wil distantiëren van de alt-right, heeft Theo Francken er na de Pano-reportage opvallend veel moeite mee om afstand te nemen van zijn extreemrechtse fanclub. Zo blijft Francken de aanwezigheid van S&V-kopstuk Nick Peeters op de N-VA lijst in zijn eigen gemeente Lubbeek verdedigen.

Waarom deed de N-VA niets?

Mei 2017. Dylan Vandersnickt, nationaal ondervoorzitter van Jong N-VA en lid van S&V, plaatst een cartoon op de Facebookpagina van Naomi Stocker van Comac, onder een bericht waarin zij aanklaagt dat leden van S&V doodsbedreigingen op haar deur en die van haar kotgenoot Yassine Boubout hebben geplakt. De cartoon van Vandersnickt beeldt de verkrachting van Naomi en de executie van Yassine uit. Een storm van verontwaardiging breekt los. Naomi contacteert de politie en de radicaliseringsambtenaar van Dendermonde. Toch duurde het bijna twee volle dagen vooraleer Vandersnickt moest opstappen. Hij verklaarde achteraf dat voorzitter Tomas Roggeman hem zolang had beschermd⁶. Comac publiceerde in april van dat jaar ook al een dossier met de namen van tientallen N-VA leden bij S&V, dezelfde die vandaag in opspraak zijn gekomen. Na de affaire Vandersnickt had N-VA al deze extremisten uit de partij kunnen zetten⁷. Waarom deed de partij niets?

Kopstukken als Theo Francken, maar ook Liesbeth Homans en Annick De Ridder, veroordeelden de reportage maar konden de drang toch niet weerstaan om de daders te verdedigen: “het zijn maar jongeren met een mening”, “we moeten geen heksenjacht beginnen”, enz⁸. Francken, en bij uitbreiding een groot deel van de top van de N-VA, is zelf ook niet vies van wat metapolitiek à la Nouvelle Droite. De N-VA heeft het oude etnische nationalisme vervangen door een cultureel nationalisme, dat volkeren niet indeelt op basis van ras maar op basis van cultuur. Dat staat toe om indirect het racisme aan te wakkeren. Bart De Wever en Theo Francken laten geregeld ballontjes op met een racistische ondertoon, over Berbers of Arabische jongeren bijvoorbeeld, om daarna hun woorden deels terug te trekken. Zo proberen zij dagelijks de grens van het politiek discours te verleggen. In De Afspraak Op Vrijdag (7/9/18) zei Francken dat hij een aantal S&V’ers persoonlijk kent maar dat hij “racisten idioten vindt”. Hij leek vooral hun tactische blunders te bekritiseren en niet zozeer hun doeleinden: “Het is niet omdat je migratiekritisch bent, dat je daarom je frustratie daarover moet uiten op individuele mensen met een migratieachtergrond. Stop daarmee”.

De Wever en Francken proberen dagelijks de grenzen van het politiek discours te verleggen

Ook Marc Reynebeau merkte in De Standaard (8/9/18) de gedeelde Gramsciaanse stellingenoorlog van N-VA en S&V op. “In zijn afkeuring van S&V, dat dankzij hem bekend is geworden, zei staatssecretaris Theo Francken (N-VA) dat hij wel vindt dat 'de Vlaamse jeugd best weerbaarder mag zijn'. 'Weerbaar', het is een kernwoord bij S&V. Het betekent daar: in staat zijn zich te verweren, desnoods met alle middelen, tegen een dodelijke vijand. Het is bekend wat S&V daaronder verstaat. Intussen maakte Francken het woord al tot het zijne en bracht hij het in de publieke ruimte. Nu nog hegemoniaal worden.” Over enkele kernideeën die S&V probeert te verspreiden, voert ook de N-VA haar eigen meta-politiek. Dat valt vooral op voor het (impliciet) racisme, elitarisme, nationalisme, anti-syndicalisme en anti-marxisme. De harde taal van de N-VA over moslims en migranten is welbekend. Sinds de N-VA sedert 2014 in de federale regering zit, is er ook een bijna constante stroom aan vakbondsbashing. Recent eiste de partij het ministerschap van onderwijs op, met dezelfde elitaire agenda tegen gelijkekansenonderwijs⁹. Bart De Wever noemde de PVDA in 2016 “het restafval van de 20ste eeuw”¹⁰. En ga zo maar door.

Over andere thema’s, zoals gelijkheid voor vrouwen en LGBT-rechten, is de houding van de Nieuw Rechtse strekking binnen N-VA meer ambigu. Enkele jaren geleden besliste De Wever in Antwerpen dat holebi’s achter een loket hun geaardheid moeten verstoppen¹¹, en in 2012 verklaarde hij dat “er nooit evenveel vrouwelijke als mannelijke piloten zullen zijn, omdat je daar een mannelijk verstand voor nodig hebt”¹². Francken veroorzaakte ophef met een status over mannen met lingerie en vroeg zich af “waar de echte mannen zitten”. Maar de laatste tijd gebruiken Francken, De Wever en co de klassieke rol van vrouwen en holebi’s in de islam meestal net als argument tegen migratie. Migratie is onder hun aansturen hét hoofdthema van de N-VA geworden. Dat hebben ze dus met S&V gemeen. Het verklaart deels waarom sommige kopstukken van S&V op kieslijsten van N-VA mogen blijven staan, zoals in Lubbeek en Dendermonde: het is moeilijk om kwaad te zijn op jonge activisten die dezelfde ideeënstrijd voeren als je eigen partij.

S&V en de Vlaamse beweging

De informele symbiose tussen N-VA en S&V sluit aan bij een oude traditie van het nationalistische rechtse deel van de Vlaamse beweging. In de jaren ’30 kende Vlaanderen twee voorname Vlaams-nationalistische partijen: het VNV en Verdinaso. Beide waren oerconservatief, maar terwijl Verdinaso een openlijk fascistische en gewelddadige stootbeweging was, stelde het VNV zich tot 1940 voor als een democratische partij. Inhoudelijk verkondigden beide partijen op veel vlakken hetzelfde, maar de ene werkte binnen het systeem en de andere erbuiten. De nog radicalere toon van Verdinaso bezorgde het VNV een gematigder voorkomen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft echter quasi de gehele Vlaamse beweging gecollaboreerd. Een harde kern heeft achteraf de collaboratie en het fascisme nooit echt afgezworen. Een ander deel koos voor de voortzetting van de Vlaamse strijd binnen de lijnen van de liberale democratie.

In 1950 richtte collaborateur Bob Maes - van wie Theo Francken in 2014 een verjaardagsfeestje bijwoonde, iets wat hij nog steeds verdedigt¹³ - de Vlaamse Militanten Orde (VMO) op, een knokploeg die de “democratische” Vlaamse beweging een handje hielp op acties en betogingen. De laatste grote mobilisaties waren die voor Leuven Vlaams, dat in januari 1968 omsloeg naar een linkse massabeweging in de geest van mei ’68¹⁴. Het Vlaams-nationalisme werd voor twintig jaar onder de mat geveegd. Het gedachtegoed leefde echter onder de radar verder. Historicus Bruno De Wever, die als broer van de huidige N-VA voorzitter opgroeide in zo’n Vlaams-nationalistisch nest, noemt S&V oude wijn in nieuwe zakken. “Dat is de beste kwalificatie die ik aan Schild & Vrienden kan geven. De nieuwe zakken zijn de sociale media, het internet en de globalisering. De wijn ken ik maar al te goed. Bekijk wat extreemrechts drukwerk van de jaren zestig, zeventig. Je zult dezelfde ranzigheid zien, dezelfde grappen om de Holocaust. De idiotie die bij Schild & Vrienden gedebiteerd wordt, zat vroeger opgesloten in de clublokalen van extreemrechts. Toen ik in de jaren zeventig naar de IJzerbedevaart ging, zag ik daar nazistisch en neofascistisch West-Europa verenigd. Nu is ook Oost-Europa een speeltuin voor extreemrechts en is hun netwerk groter, dankzij het internet en goedkope vliegtickets.”¹⁵

De N-VA ontstond in 2001 uit de conservatieve elementen van de ter zielen gegane Volksunie. Een deel van haar succes ligt erin besloten dat zij zich tegenover het Vlaams Blok/Belang kon voorstellen als het democratische alternatief. De N-VA accepteerde niettemin honderden ex-leden van het VB in haar rangen en stamt uit dezelfde nationalistische tradities als het VB, zoals de IJzerbedevaart. Net zoals het VNV en Verdinaso, lijken N-VA en VB elkaar vooral goed aan te vullen. In de Antwerpse gemeenteraad maakt burgemeester De Wever geregeld gebruik van de extreme voorstellen van Filip Dewinter om zijn eigen beleid als gematigd voor te stellen. “S&V vond met 'metapolitiek' niets nieuws uit” schrijft ook Marc Reynebeau. “Filip Dewinter (Vlaams Belang) maakte er nooit een geheim van dat hij zich liet inspireren door Gramsci's hegemoniebegrip. Voor hem hing het succes van zijn partij af van de mate waarin ze haar visie op migratie liet doordringen in Vlaanderen.”¹⁶ Wanneer S&V, waarvan lui als Bart De Wever en Theo Francken ongetwijfeld het ware karakter direct konden inschatten, zich aandiende als partner, was de verleiding wellicht te groot om dezelfde strategie toe te passen die in de Vlaamse beweging al bijna een eeuw oud is.

Sceptr, de Vlaamse Breitbart

Dezelfde kliek uit het bestuur van de Gentse afdeling van het Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond (KVHV) die S&V heeft opgericht, ligt aan de basis van de eveneens in 2016 opgestarte rechtse nieuwssite Sceptr, dat zich de “Vlaamse Breitbart” noemt. Ex-praeses van KVHV-Gent Jonas Naeyaert is hoofdredacteur van Sceptr, Dries Van Langenhove was de eerste redacteur voor het thema migratie (het stokpaardje van Sceptr) en ook andere actieve S&V’ers als Michiel Vantongerloo en Nick Peeters schreven vanaf het begin voor Sceptr. Het geld en personeel werd geleverd door het beruchte Vlaams-nationalistische weekblad ’t Pallieterke. Theo Francken was fan van het eerste uur. Hij deelde regelmatig Sceptr-artikels van Dries Van Langenhove die zijn beleid in een positief daglicht stelden. Hij kende Van Langenhove en de andere oprichters van Sceptr ook persoonlijk, zoals blijkt uit een etentje dat zij hadden in 2013 en andere ontmoetingen. Vreemd natuurlijk dat hij deze mensen, die hij persoonlijk kende en wier artikels hij zo vlijtig hielp verspreiden, achteraf in De Afspraak “racistische idioten” noemde...

1. http://www.dewereldmorgen.be/artikel/2018/09/07/niet-hitler-maar-breivik-is-het-model-voor-schild-en-vrienden

2. https://www.revealnews.org/article/meet-the-gop-insider-who-created-white-nationalist-richard-spencer/

3. Martin Kitchen, Fascism, 1976.

4. Zie over de strategie van Steve Bannon ook Peter Mertens, ‘De Keukenrevolutie #5 : Van extreemrechts in Italië tot alt-right in Europa’, 5 juni 2018, https://youtu.be/zVIJPue3OyQ

5. https://www.newstatesman.com/politics/elections/2018/05/what-new-coalition-means-italy-and-why-it-matters-left-britain

6. https://www.vrt.be/vrtnu/a-z/de-afspraak/2017/de-afspraak-d20170522/

7. https://pvda.be/artikels/schild-vrienden-n-va-wist-van-niets-feiten-tonen-iets-anders

8. https://www.demorgen.be/politiek/voor-n-va-is-kwestie-schild-vrienden-afgehandeld-b6d2399a/

9. Zie bijvoorbeeld Paul Goossens, ‘De nieuwe schoolstrijd’, De Standaard, 8 september 2018

10. https://www.youtube.com/watch?v=QgtDjiylpZQ

11. ‘Bart De Wever verbiedt “homokledij” achter loket’, Het Laatste Nieuws 2 februari 2013, https://www.hln.be/nieuws/binnenland/de-wever-verbiedt-homokledij-achter-loket~a2671673/

12. https://www.knack.be/nieuws/mensen/bekende-mannen-over-vrouwen-ik-bewaar-nog-meer-afstand-van-vrouwen-dan-van-mannen/article-normal-538345.html

13. Zie de uitzending Matin Première van RTBF, 7 september 2018

14. Herwig Lerouge en Olivier Goessens, ‘De Commune van Leuven’, in LAVA 4, lente 2018

15. Jan-Frederik Abbeloos en Wouter Woussen, 'De scherven vliegen tot bij Theo Francken', De Standaard, 8 september 2018

16. Marc Reynebeau, ‘Als extreemrechts het euh … cultuurmarxisme omarmt’, De Standaard, 8 september 2018